Eŭrop'a ident'ec'o
Zlatko Tišljar
Lingv'e kontrol'is: Roger Imbert
La paper'versi'o'n el'don'is:
Inter-kultur'o, Maribor, 1998
(ISBN 961-6075-19-5)
Ĝi est'as aĉet'ebl'a ĉe la Libr'o'serv'o de UEA kaj ĉe land'a'j libr'o'serv'o'j.
Aranĝ'is: Frank'o Luin
ISBN 91-7303-128-3
ink'o@omnibus.se
http://www.omnibus.se/ink'o
Oktobr'o 2001
Eŭrop'a Uni'o kresk'as. Ĝi est'as en si'a matur'iĝ'a kaj burĝon'a period'o. Ni ĉiu'j fier'e kun'kresk'as kun ĝi kaj dezir'as al ĝi long'a'n viv'o'n sen grav'a'j mal'san'o'j kaj konflikt'o'j kun ne'eŭrop'uni'a'j land'o'j. Eŭrop'a Uni'o est'as soci-ŝtat'a struktur'o ek'est'ant'a je tut'e nov'a manier'o en la ĝis'nun'a hom'ar'a histori'o. Neniam ĝis nun kresk'o kaj pli'grand'iĝ'ad'o de iu ŝtat'o ek'est'is ali'manier'e ol per milit'o'j. Neniam kresk'is ŝtat'o tiel, ke propr'a'vol'e al ĝi al'iĝ'ad'is ĉiam pli da nov'a'j kaj nov'a'j najbar'o'j. Ŝajn'as, ke en la mond'a histori'o io revoluci'a okaz'as, io invers'as ĝi'a'n kondut'manier'o'n kaj mov'as la grand'a'n histori'a'n rad'o'n al direkt'o, en kiu oni solv'as la soci'a'j'n konflikt'o'j'n per komunik'ad'o kaj per bon'a vol'o. Ĉu EU signif'as, ke la hom'a soci'o ek'ir'as nov'a'n voj'o'n, en kiu inter la teritori'a'j hom'grup'iĝ'o'j ne plu domin'os sang'a'j konflikt'o'j, ne plu la konflikt'o'j est'os solvat'a'j per milit'o'j? Ĉu tiu unu'nur'a ekzempl'o en la mond'o (moment'e ja ne vid'ebl'as ali'a mond'region'o kun simil'a tendenc'o — eĉ kontraŭ'e, la klasik'a hom'ar'a histori'o, en kiu najbar'o'j kutim'e detru'as ali'a'j'n najbar'o'j'n, en kiu ŝtat'o'j ne tendenc'as al kun'iĝ'o, sed al dis'fal'o kaj separ'at'iĝ'o, fort'e plu efik'as) est'as sign'o de la hom'ar'a printemp'o, de la hom'ar'a matur'iĝ'o — aŭ ĝi est'as nur mal'normal'a fenomen'o, kiu pli aŭ mal'pli post'e mal'sukces'os kaj fin'iĝ'os per konflikt'o kaj dis'fal'o?
La hom'ar'o en la du last'a'j jar'cent'o'j far'is enorm'a'j'n paŝ'o'j'n, ebl'e tro grand'a'j'n por tiel mal'long'a period'o. Ĝi far'iĝ'is kapabl'a for'ir'i de sur si'a nask'o'planed'o kaj ankaŭ detru'i ĝi'n. Ĝi tut'glob'e far'iĝ'is unu tut'o inter'lig'it'a per nerv'o'j de inform'ad'ik'o, ĝi ek'posed'is tia'n konsci'o'n pri si'a propr'a fort'o kaj kapabl'o, ke ĝi aŭ ek'majstr'os mem si'a'n sort'o'n aŭ detru'os si'n mem.
Al kio ni streb'u, al kio ni kred'u?
Mi opini'as, ke ni ne hav'as alternativ'o'n: ni dev'as kred'i, ke la natur'o kaj ties evolu'o, kies pint'o est'as ni mem, hav'as i'a'n long'daŭr'a'n senc'o'n, ni dev'as kred'i, ke la hom'ar'o plu ekzist'os kaj tial ni dev'as ag'i por ebl'ig'i, ke tio ver'e okaz'u. Tial ni help'u al Eŭrop'a Uni'o plu kresk'i kaj fort'iĝ'ad'i kun la tendenc'o, ke tiu nov'a ŝtup'o de la hom'ar'a histori'o iĝ'u model'o ankaŭ por ali'a'j.
EU fier'u pri si kaj si'a escept'a rol'o en la mond'a progres'o, sed ĝi est'u daŭr'e mal'ferm'a. Ĝi'a mem'fier'o ne far'iĝ'u mem'kontent'o, kiu kaŭz'os ferm'o'n de la lim'o'j. EU ne mal'ebl'ig'u al'iĝ'o'n al iu ajn najbar'a land'o, kiu vol'as al'iĝ'i, eĉ ne al tiu'j, kiu'j ne plu est'as formal'e en Eŭrop'o! Kiam la land'lim'o'j de EU trans'ir'os Ukrainion, ĝi ne konstru'u ”berlin'an” mur'o'n, sed sam'e mal'ferm'e iom post iom akcept'u Kaza`stanon, Rusion, Turki'o'n ...
Kaj kiam ven'os la temp'o al pur'e azi'a'j land'o'j, ĝi ŝanĝ'u si'a'n nom'o'n al Eŭrop-azi'a Uni'o. Mi eg'e dezir'us, ke EU est'u ĝerm'o de unu'iĝ'o de la tut'a hom'ar'o kaj mi ĝoj'e kontribu'as al tiu cel'o.
Por far'i tio'n sukces'e ne sufiĉ'as sen'argument'e kred'i. Nepr'as profund'e analiz'i kaj star'ig'i baz'o'n por nov'a soci'ologi'o.
La ĝis'nun'a soci'ologi'o serv'is al la ĝis'nun'a konflikt'histori'a soci'o star'ig'int'e antaŭ'juĝ'a'j'n dogm'o'j'n neces'a'j'n por ident'ec'o de ŝtat'o'j, kies unu'nur'a cel'o est'as ne mal'aper'i (vid'u ekz. Konstituci'o'n de Kroati'o, per kiu oni mal'permes'as unu'ig'o'n de tiu ŝtat'o iam ajn en la est'ont'o kun sud'a'j kaj orient'a'j najbar'o'j!!) kaj ebl'ig'i nov'a'n kompren'o'n pri la grup'a ident'ec'o. Dev'as ek'est'i nov'a soci'a teori'o, kiu ne konflikt'as kun la fakt'o'j, ke ŝtat'o'j daŭr'e ŝanĝ'iĝ'ad'as, teritori'e, ide'e, ident'ec'e. Tial mi ŝat'us per tiu ĉi verk'et'o lanĉ'i kelk'a'j'n baz'a'j'n demand'o'j'n kaj klopod'i respond'i al ili ali'manier'e ol far'as tio'n la ĝis'nun'a soci'ologi'o kaj lingv'ist'ik'o, kiu'j esenc'e serv'as al la naci'ism'a koncept'o de la nun'temp'a'j naci'a'j ŝtat'o'j.
Mi el'ir'as el unu aksiom'o, nom'e, ke la ĝeneral'a hom'a kondut'o est'as difin'it'a de du inter si inter'plekt'it'a'j kaj sam'temp'e aktiv'ant'a'j softvar'o'j: softvar'o de la hom'a ego'ism'o kaj de la altruism'o. La program'o'j, kiu'j difin'as hom'o'n kiel soci'a est'aĵ'o (altruism'o) ag'as nur en soci'a'j cirkonstanc'o'j — ili est'as potencial'a'j. Ni dev'as lern'i por akir'i la rezult'o'j'n de la altruism'o. Kaj la rezult'o est'as am'o kaj mal'am'o. La altruism'o signif'as, ke hom'o ne pov'as viv'i sol'a, ke li dev'as aparten'i al grup'o'j, al pli super'a'j organism'o'j, en kiu'j unu'op'ul'o est'as nur ĉel'o. Sam'temp'e ĉiu aparten'as al mult'a'j grup'o'j: al si'a famili'o, al si'a amik'ec'a grup'o ĉe kart'lud'o, al si'a labor'a team'o, al si'a lok'a komun'um'o, al si'a popol'o, al si'a religi'a grup'o, al si'a kant'korus'o ... Kaj ĉe ĉiu el ĉi tiu'j grup'o'j ni don-pren'as iom da am'o al la grup'o kaj iom da mal'am'o al ali'a'j grup'o'j, kiu'j eventual'e pov'us est'i danĝer'a'j por la ni'a. Al iu grup'o ni don'as mult'eg'a'n am'o'n, al ali'a nur iom'et'e. Tio signif'as, ke por membr'o'j de grup'o, al kiu ni sent'as fort'eg'a'n am'o'n, ni pret'as fort'e ni'n ofer'i, en ekstrem'a'j kaz'o'j eĉ for'don'i la propr'a'n viv'o'n por sav'i ali'a'j'n en la grup'o, dum en grup'o'j, ĉe kiu'j la nivel'o de la am'o ne est'as alt'a, ankaŭ la pret'ec'o si'n ofer'i ne est'as alt'a. Eĉ tiu'j sent'o'j pov'as est'i en reciprok'a kolizi'o, se iu el la grup'o'j, al kiu'j ni aparten'as ŝanĝ'as si'a'n pozitiv'a'n rilat'o'n al ali'a grup'o, al kiu ni sam'e aparten'as (ekz. kiam popol'o, al kiu mi aparten'as postul'as la viv'o'n de iu membr'o de mi'a famili'o, tiam la am'o al mi'a popol'o kaj la am'o al mi'a famili'o est'as en kolizi'o, ĉar la util'o, kiu'n pro la viktim'ig'o de mi'a fil'o ricev'as mi'a popol'o, est'as mal'util'o por mi'a famili'o). La aparten'o al grup'o'j est'as neni'a stabil'a, konstant'a afer'o, ĝi est'as en daŭr'a mov'iĝ'ad'o kaj ŝanĝ'iĝ'ad'o. Ni kresk'as kaj edz'iĝ'as, do ni ŝanĝ'as la famili'o'n kaj ni'a am'o mal'fort'iĝ'as por la membr'o'j de la antaŭ'a kaj fort'iĝ'as por la membr'o'j de la nov'a. Ni ŝanĝ'as ni'a'n membr'ec'o'n en amator'grup'o'j, ni ŝanĝ'as la labor'team'o'n, la loĝ'urb'o'n, eĉ la land'o'n, ni ŝanĝ'as ankaŭ la religi'o'n. Ni pov'as ankaŭ ŝanĝ'i ĉio'n ne vojaĝ'ant'e. Ekz. mi'a patr'o la tut'a'n viv'o'n viv'is en la sam'a region'o, sed li nask'iĝ'is en Aŭstr'o'hungari'o kaj est'is eduk'at'a sent'i la aŭstr'o'hungar'a'n ident'ec'o'n kaj fidel'i al la etern'a regn'o kaj ties imperi'estr'o Franz-Josef. Post la unu'a mond'milit'o li'a region'o trov'iĝ'is en Jugoslavio kaj li dev'is lern'i pri la jugoslav'a ident'ec'o kaj ĵur'i, ke li don'os si'a'n viv'o'n por sud'slav'a frat'ec'o kaj reĝ'o Aleksandro, dum la du'a mond'milit'o li subit'e trov'iĝ'is en faŝism'a kroat'a ŝtat'o kaj oni instru'is ĉiu'j'n am'i nur kroat'o'j'n, ties ŝovinism'a'n gvid'ant'o'n Paveliĉ kaj li'a'j'n faŝism'a'j'n amik'o'j'n. Post la milit'o re'ven'is Jugoslavio, en kiu oni eduk'is pri la jugoslav'a kaj kroat'a ident'ec'o'j kaj am'o al social'ism'o kaj la grand'a komun'ist'a gvid'ant'o Tit'o. Se li est'us viv'int'a nur kelk'a'j'n jar'o'j'n pli, li mir'us, ke li de'nov'e dev'as ŝanĝ'i si'a'n kred'o'n kaj plen'e ident'iĝ'i kun la nov'a kroat'a naci'ism'o kaj la nov'a grand'a gvid'ant'o de ĉiu'j kroat'o'j, Tudjman ...) Kiel do ek'est'as kaj mal'aper'as la am'o? La am'o kiel unu el la du segment'o'j de la altruism'o (la du'a est'as la mal'am'o) evolu'as nur en grup'o per komunik'ad'o kaj pli'proksim'ig'ad'o de ide'o'j pri la senc'o kaj la cel'o de la viv'o. Grup'an'o'j, kiu'j hav'as grand'a'n part'o'n de la ide'o'j komun'a'j, el kiu'j el'ir'as la kompren'o pri la propr'a viv'senc'o kaj cel'o, evolu'ig'as reciprok'a'n fort'a'n am'o'n kaj pret'ec'o'n si'n ofer'i unu'j por la ali'a'j.
Sekv'e la eduk'o est'as la ĉef'a unu'a paŝ'o al la grup'a am'o.
Unu'e ni est'as eduk'at'a'j de la ge'patr'o'j (kaj ni akir'as la am'o'n al ili kaj la ge'frat'o'j), post'e de la lern'ej'o oni evolu'ig'as la am'o'n al la patr'uj'o kaj la popol'o, tiam de la eklezi'o ni lern'as am'i ni'a'j'n sam'religi'an'o'j'n. Post'e en la grup'o okaz'as ankaŭ reciprok'a inter'ŝanĝ'ad'o de ide'o'j kaj ne nur vi est'as eduk'at'a, sed ankaŭ vi kun'eduk'as ali'a'j'n. Tiel ŝanĝ'iĝ'as la spirit'en'hav'o de la grup'o, sed rest'as la spirit'a komun'ec'o. Oft'e fort'a person'ec'o trov'as simpl'a'n klar'ig'o'n por la cel'o'j de iu grup'o, do invent'as ideologi'o'n akcept'ebl'a'n de la plej grand'a kvant'o de la hom'o'j (konsider'u, ke ĉiam tio dev'as est'i simpl'ig'it'a viv'koncept'o, formal'a kaj ŝajn'e klar'a). Tia person'o de'pend'e de la soci'a pozici'o pov'as rapid'eg'e evolu'ig'i amas'a'n (eŭfori'a'n) am'o'n al la sam'grup'an'o'j akcept'int'a'j tiu'n ĉi ideologi'o'n kiel si'a'n kaj sam'temp'e mal'am'eg'o'n kontraŭ ali'a'j grup'o'j, eventual'e en'danĝer'ig'ant'a'j ĝi'n. Membr'o'j de la grup'o pret'as mort'ig'ad'i por defend'i si'a'n grup'o'n kaj eĉ por prevent'i la danĝer'o'n, se tiel de ili postul'as la gvid'ant'o, la ĉef'ideolog'o. Sekv'e tro grand'a am'o sam'temp'e kun'tren'as tro grand'a'n mal'am'o'n kaj est'as danĝer'a.
Resum'e: La am'o kaj la mal'am'o evolu'as per reciprok'a proksim'ig'ad'o de ide'o'j pri la senc'o kaj cel'o de la viv'o kaj est'as fenomen'o komun'a al ĉiu'j membr'o'j de grup'o (grup'o est'as minimum'e du person'o'j). Ĝi ek'est'as el komun'a inter'aktiv'ad'o kaj est'as procez'o. La altruism'o (am'o plus mal'am'o) est'as neni'o ali'a ol grup'a ego'ism'o.
Ĉar nun'temp'e oni miks'as la noci'o'n am'o kun en'am'iĝ'o kaj seks'o, vid'u klar'ig'o'n pri tio en la al'don'o fin'e de la libr'o.
La viv'o hom'a evolu'as daŭr'e tiel, ke inter'ŝanĝ'iĝ'as period'o'j, en kiu'j hom'o kred'as firm'e pri iu viv'cel'o baz'it'a je iu'j por li moment'e absolut'e klar'a'j konvink'o'j pri la mond'o kaj moral'a'j valor'o'j, kun period'o'j, kiam ĉes'as tiu kred'o anstataŭ'ant'e ĝi'n per ali'a (pro influ'o de ali'ul'o'j, kiu'j al ĝi ne kred'is). Oni pov'us dir'i, ke la ide'a stabil'ec'o ne ekzist'as, ĉar ja ĉiu ide'o iam mal'nov'iĝ'as, kaduk'iĝ'as kaj est'as anstataŭ'at'a. Kial do kred'i pri iu ideologi'o, se oni ja sci'as, ke ĉiu iam est'os for kaj ke neni'u est'as absolut'e valid'a por ĉiam?
Ekzist'as dogm'o'j, kiu'j rapid'e kaduk'iĝ'as kaj tiu'j kiu'j long'e daŭr'as. La komun'ism'o el'rabot'iĝ'is post nur sep'dek'o da jar'o'j, la feŭd'ism'o en Eŭrop'o daŭr'is preskaŭ du mil jar'o'j'n. Mal'grand'a'j religi'o'j de divers'a'j trib'o'j en Afrik'o aŭ Sud'amerik'o daŭr'e ŝanĝ'iĝ'as, akcept'as influ'o'j'n de la grand'a'j, do est'as tre ne'stabil'a'j. Ali'flank'e dogm'o'j de grand'a'j instituci'a'j religi'o'j sukces'as kun et'a'j adapt'o'j tra'viv'i jar'mil'o'j'n. Oni pov'as kompar'i la ideologi'a'n evolu'o'n de hom'soci'o'j per cirkl'o, kies lini'o neniam est'as rekt'a, ĝi efektiv'e konstant'e kurb'iĝ'ad'as, ŝanĝ'as si'a'n direkt'o'n. Ŝajn'e ne ekzist'as eĉ unu pec'et'o de la ekster'a rand'o, kiu est'us rekt'lini'a. Tamen se ni observ'as nur tre mal'grand'a'n part'o'n de la cirkl'a rand'o mult'e pli'grand'ig'ant'e ĝi'n, ĝi ŝajn'as hav'i dum cert'a temp'o tut'e rekt'a'n lini'o'n, ne'ŝanĝ'at'a'n. Por et'a'j hom'o'j sur grand'a glob'a ter'surfac'o ŝajn'as, ke la ter'o est'as eben'a, rekt'lini'a. La tangent'o'j je ĉiu punkt'o de la cirkl'o est'as rekt'a'j lini'o'j kaj preskaŭ ident'as dum cert'a period'o kun la ver'a lini'o de la cirkl'a rand'o. Sed se oni tro long'e insist'as sekv'i la tangent'a'n lini'o'direkt'o'n, oni iom post iom tro mal'proksim'iĝ'os for de la ver'a lini'o de la cirkl'o kaj oni dev'os far'i akr'a'n direkt'o'ŝanĝ'o'n. Nu ja tiel ankaŭ evolu'as la soci'a'j ideologi'o'j. Unu'spec'a ide'a kompleks'o (moral'a kodeks'o de iu soci'o) ŝajn'as firm'a kaj ne'ŝanĝ'ebl'a dum cert'a period'o, valid'as la temp'o de la tangent'o, sed nepr'e ven'os temp'o, kiam oni dev'os ŝanĝ'i tiu'n lini'o'n. Kiom long'e daŭr'os period'o de unu fiks'it'a moral'o de'pend'as de la grand'ec'o de la cirkl'o. Ju pli grand'a ĝi est'as, des pli long'as la unu'op'a'j tangent'a'j period'o'j.
Grand'a'j religi'o'j kaj grand'a'j ŝtat'o'j hav'as ŝanc'o'n pli stabil'e kaj long'daŭr'e evolu'i kaj hav'i pli long'daŭr'a'j'n period'o'j'n de moral'a stabil'ec'o, de ideologi'a kred'ind'ec'o. Kompren'ebl'e, se la ŝtat'o aŭ religi'o sukces'is evolu'ig'i tut'ŝtat'a'n aŭ tut'religi'a'n ident'ec'o'n kiel ĉef'a'n ident'ec'o'n de la aparten'ant'o'j.
La faz'o'j de firm'a kred'o pri la profund'a valor'o de la nun valid'a ideologi'o aŭ dogm'o (klar'ig'o'j kial neces'as viv'i kaj kial mort'i) kaŭz'as, ke individu'o'j produkt'as (kaj ne detru'as) konkret'a'j'n var'o'j'n kaj valor'o'j'n en difin'it'a stabil'a period'o de si'a grup'o (dum kiu reg'as en relativ'e long'a period'o unu'sam'a ideologi'o). La faz'o'j de ŝanĝ'o'j konduk'as al nov'ig'o, modern'ig'o, adapt'o de la produkt'ad'o al la nov'e ŝanĝ'it'a'j cirkonstanc'o'j.
Konklud'e: lim'ig'it'a'j period'o'j de la viv'o de iu soci'o est'as karakteriz'at'a'j de formal'a ideologi'a absolut'ec'o, dum la etern'o est'as ideologi'e daŭr'e mal'absolut'a, daŭr'e en ŝanĝ'o'stat'o.
Kiam oni sukces'as konstru'i grand'a'n soci'o'n, ĝi'a viv'period'o kun ideologi'moral'a konstant'ec'o pov'as hav'i long'a'n eĉ kelk'jar'mil'a'n daŭr'o'n, se evolu'is en ĝi ankaŭ propr'a firm'a ident'ec'o, sed pov'as mal'aper'i jam post la fru'a infan'aĝ'o, se oni zorg'is nur pri la teritori'a kaj ekonomi'a grand'ec'o, ne pri ties ident'ec'fort'o.
Ŝajn'e, ke ne mult'a'j kompren'as, ke ne ekzist'as individu'a ident'ec'o. Ident'ec'o signif'as i'o'n ident'a'n, ne'ŝanĝ'ebl'a'n, konstant'a'n. Individu'o hav'as neni'o'n konstant'a'n. Li fizik'e kaj psik'e sen'ĉes'e ŝanĝ'iĝ'as. La konstant'ec'o'n almenaŭ je iom'a temp'o hav'as grup'o. Tio, kio en grup'o ide'e komun'e evolu'as, rest'as dum iom'a temp'o ne'ŝanĝ'it'a kaj vid'ebl'a ĉe ĉiu'j membr'o'j de tiu grup'o. Laŭ tio ili est'as sign'it'a'j kaj diferenc'a'j de ali'a'j grup'o'j. Ekzist'as nur grup'a ident'ec'o.
Ali'flank'e la individu'o est'as karakteriz'at'a per dezir'o est'i li mem. Tio est'as bezon'o est'i liber'a. Ĝi font'as el li'a ego'ism'o.
Est'i li mem signif'as pov'i kontent'ig'i si'n mem laŭ la propr'a'j individu'a'j korp'a'j kaj spirit'a'j bezon'o'j. Tiu bezon'o est'as kontraŭ'a al kolektiv'a bezon'o pri ident'ec'o. La individu'a bezon'o pri liber'ec'o klopod'as liber'ig'i individu'o'n de kolektiv'a'j ide'o'j, uniform'it'a'j, dogm'a'j. Individu'a liber'ec'o kontraŭ'star'as la klopod'o'j'n de soci'o unu'ec'ig'i la kolektiv'a'n ide'ar'o'n. Jen kaŭz'o, kial ĉiu'j soci'o'j pli aŭ mal'pli rigor'e klopod'as kontraŭ'star'i aŭ almenaŭ lim'ig'i la individu'a'j'n liber'ec'o'j'n.
Kaj kio kre'as la ident'ec'o'n, la sent'o'n de aparten'o al grup'o, por kiu ni hav'os pli aŭ mal'pli da am'o (kaj mal'am'o kontraŭ ali'a'j grup'o'j)? La eduk'ad'o far'as oni'n grup'aparten'ant'o. Ĉiu soci'o efik'as per komunik'ad'o al individu'o kaj klopod'as don'i al li tia'j'n sci'o'j'n kaj konvink'i li'n pri tia'j ver'o'j, kiu'j firm'e ten'os la individu'o'n en la sin'o de tiu soci'o. La eduk'ad'o laŭ unu'sam'a ide'ar'o pri la viv'senc'o, la inform'ad'o per unu'sam'a inform'sistem'o evolu'ig'as ĉe ĉiu'j en tiu soci'o ar'o'n da komun'a'j ide'o'j, kiu'j ig'as tiu'j'n hom'o'j'n kred'i pri la sam'a'j dogm'o'j (ŝajn'a'j ver'o'j). Kiam oni ŝanĝ'as la viv'lok'o'n, do la hom'medi'o'n, oni ven'as sub la influ'o'n de ali'a ide'ar'a tip'o, kiu'n oni iom post iom akcept'as, part'e ankaŭ ŝanĝ'as per la propr'a influ'o, kaj oni trans'ir'as el unu aparten'o al ali'a.
Ĉar la ide'o'j'n oni transport'as per lingv'o kaj la lingv'o per si'a form'o sign'as la aparten'o'n, la lingv'o est'as esenc'a faktor'o rilat'e la hom'a'j'n ident'ec'o'j'n.
Ĉiu el ni parol'as plur'a'j'n lingv'o'j'n, lingv'o'j'n de grup'o'j, al kiu'j li aparten'as. En ĉi tiu ĝeneral'a difin'o mi kompren'as ankaŭ dialekt'o'j'n kiel apart'a'j'n lingv'a'j'n sistem'o'j'n, do kiel lingv'o'j'n. Ĉiu parol'as minimum'e vilaĝ'a'n dialekt'o'n kaj i'a'n lingv'o'n, per kiu li komerc'as kun hom'o'j el ali'a'j vilaĝ'o'j. Ĉiu dum si'a viv'o daŭr'e lern'as kaj mal'lern'as lingv'o'j'n. Kiel et'a infan'o oni parol'as iu'n fonetik'e kaj sintaks'e lim'ig'it'a'n variant'o'n de la ge'patr'a lingv'o, kaj tiu'n lingv'o'n kompren'as nur la ge'patr'o'j, kiu'j lern'as ĝi'n de la infan'o. Plej oft'e tamen tem'as pri kon'o de lok'a dialekt'o kaj naci'a ŝtat'a lingv'o. Mult'a'j parol'as ankaŭ pli'a'j'n dialekt'o'j'n kaj iu'n aŭ iu'j'n ali'a'j'n fremd'lingv'o'j'n. Do la natur'a stat'o de hom'o est'as mult'lingv'ec'o.
Sed ĉiu'n el tiu'j lingv'o'j iu'j unu'op'ul'o'j uz'as mal'sam'e ol ali'a'j unu'op'ul'o'j. Ĉe ĉiu sent'iĝ'as ankaŭ influ'o'j de la ali'a(j) dialekt'o(j) kaj/aŭ lingv'o(j) kaj ĉiu parol'as iu'j'n individu'a'j'n variant'o'j'n de la lingv'o'j. Ekz. en mi'a naci'a kroat'a lingv'o (kiam mi ĝi'n parol'as) sent'iĝ'as fort'a influ'o de la zagreba lok'a dialekt'o, iom'a influ'o de la sloven'a lingv'o, iom'a de Esperant'o kaj eĉ iom da german'a. Iom pli bon'a lingv'o'kon'ant'o facil'e re'kon'us tiu'j'n divers'a'j'n spur'o'j'n kaj facil'e deĉifr'us, en kiu'j region'o'j kaj sub kiu'j kultur'o'j mi mov'iĝ'as: ke mi est'as kroat'o de zagreba de'ven'o, kiu i'o'n far'as ankaŭ en Sloveni'o kaj kiu est'as ankaŭ esperant'ist'o (aŭ kiu ebl'e bon'e lern'is la latin'a'n). Kiam mi parol'as la sloven'a'n lingv'o'n — sloven'o aŭd'os erar'o'j'n, laŭ kio li konklud'os, ke mi ne est'as de'nask'a sloven'o, li aŭd'os ankaŭ kroat'ism'o'j'n kaj sci'os, ke mi est'as kroat'o dum iom pli erudici'a sloven'o re'kon'os ankaŭ pli oft'a'j'n inter'naci'ism'o'j'n en mi'a uz'o kaj konklud'os, ke mi est'as intelekt'ul'o kun bon'a kon'o de la latin'a, ebl'e de la ital'a (kelk'a'j sci'os, ke tem'as pri lingv'a influ'o de Esperant'o) kaj ebl'os ankaŭ konstat'i la german'a'n influ'o'n pro iom'a uz'o de german'a'j vort'o'j. German'o simil'e konklud'os aŭskult'ant'e mi'n parol'i german'e. Li pro mi'a'j erar'o'j tuj sci'os, ke mi est'as fremd'ul'o, pro gramatik'a kaj fonetik'a uz'o de la german'a li ver'ŝajn'e konklud'os, ke mi est'as slav'o kaj pro leksik'a uz'o, ke mi kon'as la latin'a'n aŭ la ital'a'n. En mi'a angl'a de'nask'a'j angl'o'parol'ant'o'j ankoraŭ pli evident'e re'kon'os ĉio'n tio'n — ĉar la angl'a'n mi mal'bon'e sci'as kaj en ĝi la miks'ad'o'j est'as mult'e pli fort'a'j.
Konklud'e, mi parol'as ĉiu'j'n tiu'j'n lingv'o'j'n je iu baz'a nivel'o komun'a al ĉiu'j aparten'ant'o'j de la koncern'a lingv'o'grup'o, sed ĉiu el tiu'j lingv'o'j est'as uz'at'a laŭ iu mi'a propr'a, individu'a variant'o, en kiu sent'iĝ'as influ'o'j de ĉiu'j ali'a'j.
Kia'n senc'o'n hav'as tia struktur'o de ni'a cerb'o, kiu kaŭz'as tia'n lingv'a'n (ŝajn'e kaos'a'n) kondut'o'n, ke ni est'as mult'lingv'a'j, posed'ant'a'j iu'n lingv'a'n komun'a'n baz'o'n kun ĉiu'j sam'grup'an'o'j de plur'a'j grup'o'j kaj uz'ant'a'j iu'j'n individu'a'j'n vari'aĵ'o'j'n de ĉiu el la soci'e bezon'at'a'j lingv'o'j?
Tio cert'e ne est'as sen'kaŭz'a, kvankam ĝi evident'e mal'help'as la komunik'ad'o'n. La nun'temp'a lingv'ist'ik'o difin'as lingv'o'n kiel soci'a'n fenomen'o'n neces'a'n por komunik'ad'o. Sed ĉu nur por komunik'ad'o? Se lingv'o est'us nur komunik'il'o, kiel nun'temp'e asert'as ne nur la ”sobr'a'j” lingv'o'scienc'ist'o'j sed ankaŭ politik'ist'o'j, do nur rimed'o, jam de long'e ĉiu'j parol'us unu'sam'a'n lingv'o'n. Ni ja hav'as iu'n komun'a'n ret'struktur'o'n en la cerb'o, kiu en si'a profund'o est'as la sam'a kiel ĉe ĉiu'j ali'a'j hom'o'j. Sed la hom'ar'a unu'lingv'ec'o neniam ekzist'is. Eĉ ne antaŭ la babel'tur'a period'o laŭ la bibli'a mit'o.
Ni est'as tia'j, ĉar la lingv'o krom komunik'il'o est'as ankaŭ soci'a disting'il'o. Laŭ lingv'o oni est'as re'kon'at'a, al kiu'j divers'a'j grup'o'j oni aparten'as. Kiel mi jam montr'is antaŭ'e, laŭ mi'a uz'o de kiu ajn el mi'a'j lingv'o'j oni ĉiam pov'os re'kon'i mi'a'n slav'ec'o'n, sub iom'a influ'o de german'a kaj esperant'a kultur'o'j, sed oni neniel pov'os mal'kovr'i spur'o'j'n de afrik'a aŭ azi'a influ'o. Ja mi neniam renkont'iĝ'is kun ili kaj mi ne hav'as ili'n en mi'a'j lingv'o'j!
Sekv'e ĉiu parol'as individu'e propr'a'j'n variant'o'j'n de si'a'j lingv'o'j, sed tio ne signif'as, ke la lingv'o est'as re'kon'il'o de individu'o. La lingv'o est'as re'kon'il'o de soci'o'j al kiu'j la individu'o aparten'as, re'kon'il'o de li'a'j soci'a'j ident'ec'o'j.
Grup'a ident'ec'o est'as neces'a kaj ebl'a nur pro tio, ke ekzist'as ali'a'j grup'o'j, por diferenc'iĝ'i de ali'a'j kaj est'i defend'at'a de membr'o'j de la propr'a grup'o. Sekv'e ne est'as ebl'a tut'mond'a ident'ec'o, ĉar aparten'o al la hom'a spec'o est'as ja ”hardvar'o”, ne ni'a ”soci'a softvar'o”. Ne ekzist'as ali'a'j grup'o'j, de kiu'j diferenc'iĝ'us la hom'ar'a grup'o, sekv'e ne ekzist'as kaŭz'o por est'i defend'at'a. Ĉu est'as ebl'a tut'mond'a lingv'o, se ni konsider'as, ke lingv'o dev'as est'i ankaŭ soci'a diferenc'ig'il'o? Al tiu demand'o mi ne kapabl'as kategori'e respond'i. Ja la tut'mond'a komunik'ad'o est'as neces'a! Sed komunik'ad'i ebl'os ĉiam ankaŭ en kelk'a'j lingv'o'j, ne nepr'as, ke est'u nur unu. Logik'e do tut'mond'a lingv'o ne est'as ebl'a, sed pov'as est'i, ke iam ver'e ni renkont'os ali'a'j'n ne'ter'a'j'n civiliz'o'j'n — tiam ni bezon'os tut'ter'a'n ident'ec'o'n kaj sekv'e ankaŭ tut'ter'a'n lingv'o'n.
Kiel ek'est'as naci'a norm'lingv'o? Parol'at'a'j idiom'o'j est'as ja sen'nombr'a'j dialekt'o'j. Tiu'j dialekt'o'j, kiu'j inter si est'as tiel simil'a'j, ke malgraŭ la diferenc'o'j la plej mult'a'j el ili'a'j parol'ant'o'j pov'as baz'e inter'kompren'iĝ'i, prezent'as fundament'o'n por ek'est'o de naci'a lingv'o. La dialekt'o'j est'as efektiv'e la ”natur'a'j lingv'o'j”, spontan'a'j, ne'plan'it'a'j. Ili'n oni ne fiks'as skrib'e kaj tial ili tre rapid'e ŝanĝ'iĝ'ad'as. Kiam en la histori'a procez'o konstitu'iĝ'as ekonomi'e sufiĉ'e fort'a hom'grup'o, ek'est'as la bezon'o pri skrib'a pri'not'ad'o kaj tiam ek'aper'as la unu'a'j skrib'ist'o'j, verk'ist'o'j kaj gramatik'ist'o'j.
Kiu'n lingv'o'n oni pri'not'as? Kompren'ebl'e tiu'n dialekt'o'n, kiu'n oni uz'as en la ekonomi'e plej fort'a urb'o (ĉef'urb'o de iu nov'ek'est'int'a stat'o). Ĉar tem'as pri long'daŭr'a procez'o, la firm'ig'o de la naci'a lingv'o ne est'as simpl'e skrib'a fiks'ad'o de tiu unu'sol'a dialekt'o, sed en'ir'as la vort'ar'o'n kaj gramatik'o'n ankaŭ vort'o'j kaj regul'o'j el kelk'a'j ali'a'j dialekt'o'j, kiu'j dum'temp'e sukces'as en'miks'iĝ'i en ĉi tiu'n evolu'procez'o'n. Tia'manier'e post kelk'a'j jar'cent'o'j ek'est'as skrib'a norm'lingv'o, kiu ne plu est'as lingv'o de iu ajn el la dialekt'a'j grup'o'j, ĉar ĝi al'pren'is la lingv'a'n material'o'n el plur'a'j dialekt'o'j, dum sam'temp'e ankaŭ la komenc'e baz'a dialekt'o mem ŝanĝ'iĝ'is kaj fremd'iĝ'is de la propr'a histori'a baz'o. Kio do est'as la naci'a lingv'o? Tio est'as neŭtral'a art'e'far'it'a lingv'o, kiu inter'lig'as ĉiu'j'n inter si simil'a'j'n dialekt'o'j'n de iu geografi'e-spirit'a spac'o, kaj ĝi est'as pli riĉ'a ol kiu ajn el la dialekt'o'j mem, konserv'ant'e la lingv'a'n trezor'o'n de ĉiu'j dialekt'o'j kaj post'e al'don'ant'e dum la civiliz'a evolu'ad'o de la naci'o nov'a'n civiliz-teknologi'a'n lingv'o'trezor'o'n. Kial est'as grav'e sub'strek'i, ke tem'as pri art'e'far'it'a lingv'o? Ĉar ĝi est'as kre'it'a per konsci'a'j decid'o'j de unu'op'a'j verk'ist'o'j, scienc'ist'o'j kaj politik'ist'o'j kaj ne est'as iu de di'o don'it'a ”natur'a”, mistik'a fenomen'o. (Ni observ'u nur kiel rapid'eg'e, post la establ'o de la kroat'a ŝtat'o pro politik'a'j decid'o'j ŝanĝ'iĝ'as la kroat'a lingv'o!) Kio'n signif'as, ke ĝi est'as neŭtral'a? Ke ĝi ne aparten'as al iu ajn grup'o. Tio est'as soci'ologi'e kaj politik'e tre grav'a. Se ni vol'us nun dev'ig'i ĉiu'j'n aŭstr'o'j'n trans'pren'i kiel naci'a'n lingv'o'n la vien'an dialekt'o'n, tio neniel pov'us sukces'i. Sed ĉar ĉiu'j aŭstr'o'j dev'as lern'i la oficial'a'n kaj literatur'a'n german'a'n lingv'o'n, do iu'n ne tut'e si'a'n hejm'a'n lingv'o'n, neŭtral'a'n, ĉiu'j ĝi'n sent'as kiel i'o'n, kio met'as ili'n en reciprok'e egal'a'n pozici'o'n kaj el'star'ig'as nur komun'a'n ec'o'n de ĉiu'j. Tio don'as al ili krom'a'n, ne nur lok'a'n ident'ec'o'n. Ili ĉiu'j dev'as lern'i tiu'n lingv'o'n kaj ĝi (la lern'it'a norm'lingv'o) kre'as la naci'a'n sent'o'n, dum oni sam'temp'e hav'as la region'a'n (dialekt'a'n) ident'ec'o'n, la lok'a'n (sub'dialekt'a'n) kaj eventual'e la apart'e vilaĝ'a'n. Kvankam ĉe aŭstr'o'j tem'as pri german'a norm'lingv'o komun'a kun la german'o'j kaj part'o de svis'o'j, tamen sufiĉ'as nur relativ'e mal'mult'a'j leksik'a'j kaj fonetik'a'j diferenc'o'j en la aŭstr'a variant'o de la german'a lingv'o, por ke tiu lingv'o est'u sent'at'a kiel ident'ig'il'o de la aŭstr'a naci'a ident'ec'o, ne de la german'a.
Simil'e est'as pri la angl'a. Nur iu'j fonetik'a'j diferenc'o'j en la manier'o el'parol'i ĝi'n kaj ne'mult'a'j diferenc'a'j vort'o'j sufiĉ'as, ke la uson'a variant'o de la angl'a lingv'o est'u port'ant'o de uson'a ident'ec'o kaj ne de la brit'a. La sam'o valid'as por aŭstrali'an'o'j, kanad'an'o'j, nov'zeland'an'o'j, bharatanoj ...
Ne ĉiu komun'iĝ'o de hom'o'j hav'as karakter'o'n de soci'iĝ'o, en kiu kre'iĝ'os la altruism'a'j bezon'o'j nask'ant'a'j la reciprok'a'n am'o'n kaj mal'am'o'n al ali'ul'o'j. Ekzist'as evident'e grup'o'j, kiu'j kun'iĝ'as simpl'e por per tio akir'i iu'n interes'o'n, akir'i i'o'n por si — do kiu'j hav'as ego'ism'a'j'n cel'o'j'n. Tia'j'n grup'iĝ'o'j'n ni kutim'e nom'as interes-grup'o'j. Tem'as pri ĉiu'spec'a kun'aktiv'ad'o kaj kun'kontakt'ad'o de hom'o'j kies cel'o est'as reciprok'e inter'ŝanĝ'i var'o'j'n (komerc'ad'o) kaj sci'o'j'n (fak'a'j kaj scienc'a'j lig'o'j, renkont'iĝ'o'j ktp). Est'ant'e membr'o en tia'spec'a'j organiz'aĵ'o'j oni cel'as akir'i materi'a'n aŭ sci'a'n util'o'n por si, per kiu oni post'e pov'us util'i al si'a'j soci'a'j grup'o'j (tiu'j, en kiu'j oni est'as lig'it'a altruism'e, per am'o'sent'o).
Diferenc'o inter la soci'a'j grup'o'j kaj interes'grup'o'j est'as krom en la cel'o ankaŭ en tio, ke la interes'grup'o'j ne tendenc'as kre'i por si lingv'o'n apart'a'n kiel soci'a disting'il'o, al kio ja streb'as la soci'a'j asoci'iĝ'o'j, sed invers'e ili vol'as unu'ec'ig'i lingv'o'j'n, por ke ili pli efik'e inter'trakt'u kaj inter'ŝanĝ'u sci'o'j'n kun ali'a'j simil'a'j grup'o'j.
En reciprok'a aktiv'ad'o de soci'a'j grup'o'j (kiu'j bezon'as diferenc'a'j'n lingv'o'j'n por disting'iĝ'i de ali'a'j) kaj interes'grup'o'j (kiu'j vol'as unu'ec'a'n komun'a'n lingv'o'n) la ĝeneral'a mond'a evolu'o montr'as tendenc'o'n al tio, ke la dialekt'o'j ĉiam pli proksim'iĝ'as al la naci'a'j ŝtat'a'j lingv'o'j (re'ten'ant'e ĉiam diferenc'o'n sed ĉiam pli mal'grand'a'n) kaj eĉ la naci'a'j lingv'o'j pli'proksim'iĝ'as tiel, ke ĉiu el ili akcept'as ĉiam pli da komun'a'j vort'o'j pren'ant'e nun'temp'e ĉef'e el la latin'a kaj la angl'a. Tiel ŝajn'e okaz'as evolu'o, kiu kontent'ig'os ambaŭ grup'a'j'n hom'aktiv'ad'o'j'n: la dialekt'o'j kaj lingv'o'j ĉiam pli proksim'iĝ'ad'os kaj est'os ĉiam pli reciprok'e kompren'ebl'a'j, sed ĉiam ankaŭ konserv'os almenaŭ et'a'n diferenc'o'n.
Ek'est'o de Eŭrop'a lingv'o, baz'e de Esperant'o kiel sintez'o de eŭrop'a lingv'a tradici'o, est'as unu el la grav'a'j ŝtup'o'j sur tiu voj'o.
La du tip'o'j de grup'iĝ'ad'o iel memor'ig'as pri du aspekt'o'j de la natur'o: la fizik'a, en kiu la atom'o'j est'as nur liber'e lig'it'a'j en la sam'a element'o kaj la kemi'a, en kiu ili firm'e lig'iĝ'as kun ali'a'j atom'o'j form'ant'e molekul'o'j'n, kiu'j nun prezent'as nov'a'n pli kompleks'a'n fenomen'o'n. Interes'grup'o'j est'as ar'iĝ'o'j de liber'a'j sam'tip'a'j atom'o'j, soci'a'j grup'o'j est'as nov'molekul'o'j.
Baz'a'j dokument'o'j pri Eŭrop'a Uni'o kiel la Kontrakt'o de Maastricht ne menci'as lingv'o'j'n kaj lingv'a'n politik'o'n. La ident'ec'o est'as menci'at'a en ĉapitr'o'j pri kultur'o, instru'ad'o kaj scienc'o. Oni esprim'as dezir'o'n, ke evolu'u eŭrop'a ident'ec'o en est'ont'a federaci'a ŝtat'o de civit'an'o'j. Iom pli oni dir'as pri lingv'o kaj ident'ec'o en kelk'a'j ali'a'j ĝeneral'e al'ir'ebl'a'j dokument'o'j.
Por analiz'i la stat'o'n mi elekt'is du: ”Eŭrop'o kresk'as” (el'don'it'a de Eŭrop'a'j dom'o'j de Aŭstrio, Italio kaj Germanio) kaj ”Ĉart'o de Eŭrop'a Ident'ec'o”, akcept'it'a en 1995 de German'a Mov'ad'o por EU. Jen kelk'a'j cit'aĵ'o'j el tiu'j du dokument'o'j, unu'e pri ident'ec'o: Lern'ej'o rest'as lok'o, en kiu est'as neces'e serĉ'i kultur'a'n eŭrop'a'n ident'ec'o'n kaj ĝi'n el'konstru'ad'i. (Ek, paĝ'o 37) Inform'ad'o dev'as serv'i al la komun'a eŭrop'a pens'manier'o.
(Ek, paĝ'o 37), Kiu'n signif'o'n hav'us eŭrop'a televid'a tag'ĵurnal'o por kre'ad'o de eŭrop'a pens'manier'o! (Ek, 38) Esenc'a antaŭ'kondiĉ'o est'as kre'i pozitiv'a'n psikologi'o'n por la ide'o — est'i eŭrop'an'o. (Ek, 39) Eŭrop'o bezon'as kultur'a'n kaj eduk'a'n politik'o'n, kiu kre'os eŭrop'a'n ident'ec'o'n. (Ĉe'i, Ĉapitr'o III), Al la eŭrop'a ident'ec'o aparten'as social'a komun'a politik'o, kiu kontribu'as al solidar'ec'a dis'divid'o de task'o'j, resurs'o'j kaj bon'stat'o inter ĉiu'j part'o'j de Eŭrop'o. (Ĉe'i, Ĉapitr'o Iv) Neces'as evolu'ig'i kultur'a'n kaj eduk'a'n politik'o'n, kiu kontribu'os al kresk'ig'o de eŭrop'a ident'ec'o, kiu per'os al ĉiu'j civit'an'o'j komun'a'j'n valor'o'j'n de unu'ec'o en divers'ec'o. (Ĉe'i, Ĉapitr'o Vi).
Lingv'a politik'o est'as menci'at'a nur kiel princip'o, neniam kiel klar'a politik'a lini'o. Jen ekzempl'o'j: En lern'ej'o'j oni dev'as evolu'ig'i tia'n instru'ad'o'n, ke ĉiu lern'ej'a sistem'o ebl'ig'u integr'iĝ'o'n, konsider'ant'e la ge'patr'a'n lingv'o'n de indiĝen'o'j sam'e kiel la ge'patr'a'n lingv'o'n de la infan'o'j.
(Ek, paĝ'o 34) Oni dev'as ebl'ig'i al ĉiu'j ge'lern'ant'o'j el'lern'i minimum'e unu fremd'a'n lingv'o'n. (Ek, paĝ'o 34) Est'as grav'e instru'i pri inter'de'pend'ec'o inter naci'a'j lingv'o'j kaj literatur'o'j, antaŭ ĉio per stud'o de lingv'o'j kaj viv'manier'o'j de ali'a'j popol'o'j (Ek, paĝ'o 37), Est'as neces'e evolu'ig'i la kapabl'o'n inter'komunik'ad'i en la propr'a kaj en ali'a'j lingv'o'j. (Ek, 37) La inter'komunik'ad'o dev'as pli'bon'iĝ'ad'i tiel, ke oni ebl'ig'u laŭ'ebl'e fru'e lern'i fremd'a'j'n lingv'o'j'n (Ĉe'i, Ĉapitr'o III), Est'as neces'e stimul'i la plur'lingv'ec'o'n (Ĉe'i, Ĉapitr'o Vi).
Sed kia est'as la praktik'o en la nun'a EU? Kvankam oni proklam'as formal'a'n egal'rajt'ec'o'n de ĉiu'j naci'a'j lingv'o'j de EU kaj klopod'as ebl'ig'i traduk'ad'o'n al maksimum'a nombr'o da eŭrop'a'j lingv'o'j, en praktik'o tio real'iĝ'as nur je la plej alt'a nivel'o, en kontakt'o'j inter ministr'o'j kaj ŝtat'prezid'ant'o'j. Traduk'i al ĉiu'j 11 naci'a'j lingv'o'j kaj eventual'e al plur'a'j minoritat'a'j lingv'o'j (kiel ekz. la katalun'a, eŭsk'a, fris'a ktp) ĉiu'n debat'o'n kaj ĉiu'n diskut'o'n postul'us ankoraŭ ne'kalkul'ebl'e pli grand'a'n buĝet'o'n ol oni nun uz'as por traduk'a'j serv'o'j en Bruselo kaj Strasburgo. Iu'j kalkul'o'j don'as la cifer'o'n de proksim'um'e 350 milion'o'j da DEM uz'at'a'j de Brusela administraci'o por traduk'a'j kost'o'j jar'e. Kaj malgraŭ tio rest'as mult'eg'a'j problem'o'j, pro kiu'j la traduk'ad'o oft'e ne est'as kontent'ig'a. Daŭr'e mank'as kvalit'a'j traduk'ist'o'j, apart'e por mal'pli grand'a'j lingv'o'j kaj special'a'j fak'a'j tem'o'j, oft'e la teknik'a'j instal'aĵ'o'j en konferenc'ĉambr'o'j ne sufiĉ'as por ĉiu'j neces'a'j lingv'o'j, oft'e okaz'as mal'ĝust'a'j traduk'o'j (ekz. Maya Gilmby el Svedi'o skrib'as en si'a raport'o pri vizit'o al brusela parlament'ej'o: ” ... kiam sved'a parlament'an'o dir'is en la sved'a, ke en Sved'uj'o oni kolekt'is mon'o'n por karitat'a'j cel'o'j per'e de ŝpar'bank'o'j, la traduk'ist'o al la angl'a dir'is, ke en Svedi'o oni kolekt'ad'is mon'o'n per fusil'o'j. Ali'a'n foj'o'n la parlament'an'o dir'is, ke la sved'a ŝtat'o organiz'is komision'o'n por politik'o pri alkohol'ism'o kaj la interpret'ist'o traduk'is, ke Svedi'o organiz'is grup'o'n da alkohol'ul'o'j ... ”) Jen kio'n mi spert'is rilat'e la lingv'a'n politik'o'n de EU-administraci'o inter 1994 kaj 1997 en kontakt'o'j kun ofic'ej'o'j de EU rilat'e la fond'aĵ'o'n pri help'o al trans'ir'a'j land'o'j PHARE: Se vi vol'as prezent'i projekt'o'n kaj pet'i mon'o'n por makro'projekt'o'j de PHARE Democracy Programme, vi pov'as ricev'i formul'ar'o'j'n en tri lingv'o'j kaj prepar'i la projekt'o'n en unu el la tri: la angl'a, la franc'a aŭ la german'a — antaŭ ne long'e oni en'konduk'is ankaŭ la rus'a'n. Sed se oni aprob'as al vi la projekt'o'n kaj decid'as kun'financ'i ĝi'n, vi ricev'os el Bruselo leter'o'n en la angl'a kun klar'a fraz'o, ke ek'de nun oni korespond'os kaj rilat'os nur en la angl'a. Kompren'ebl'e, ankaŭ la kontrakt'o est'os nur en la angl'a lingv'o. Por mikro-projekt'o'j ebl'as prezent'i pet'skrib'o'n en la lok'a naci'a lingv'o, kaj oni ne send'as ĝi'n al Bruselo, sed al la ĉef'urb'o de la propr'a land'o, kie land'a komision'o reprezent'ant'a EU-on decid'as, kio'n financ'i.
Sed ek'de la moment'o, kiam la projekt'o est'as akcept'it'a, oni dev'as eĉ kun tiu land'a centr'o, kun land'a'j reprezent'ant'o'j (sam'land'an'o'j) korespond'i nur en la angl'a!!!
Foj'e mi prepar'is ankaŭ projekt'o'n en ali'a sub'branĉ'o de PHARE sub la nom'o CREDO-Programme, por kiu eĉ la pri'skrib'o de la projekt'o kaj mon'pet'o dev'is est'i skrib'it'a'j nur en la angl'a!
Ali'a ekzempl'o: dum seminari'o pri vir'in'a politik'o en 1996 en Sloveni'o mi hav'is okaz'o'n iom pli long'e babil'i kun EUparlamentanino Barbar'a Weiler kaj mi demand'is ŝi'n kiel EU cert'ig'as la lingv'a'n egal'rajt'ec'o'n? Ŝi respond'is, ke oni just'e elekt'as prezid'ant'o'j'n de divers'a'j komision'o'j kaj labor'korp'o'j laŭ'vic'e el ĉiu land'o, membr'o de EU. Mi demand'is ŝi'n, ĉu tio signif'as, ke kiam finn'o est'as elekt'it'a kiel prezid'ant'o de iu EUkomisiono, li gvid'as la komision'o'n en la finn'a lingv'o? Ŝi mir'e mi'n rigard'is!!
Kiel kurioz'aĵ'o'n mi prezent'u kelk'a'j'n pri'pens'ig'a'j'n indik'o'j'n el la jam menci'it'a raport'o de Maya Gilmby: En EU est'as oficial'a'j 11 naci'a'j lingv'o'j, sed tamen viv'as en EU pli ol 50 milion'o'j da hom'o'j, por kiu'j neni'u el la 11 lingv'o'j est'as ge'patr'a.
En Bruselo labor'as ĉirkaŭ 3200 traduk'ist'o'j, kio est'as 15% de la tut'a administr'a labor'ist'ar'o.
Kost'o de traduk'o'j de unu paĝ'o est'as proksim'um'e 200 DEM!!
Nur el EU Centr'o en Bruselo ĉiu'semajn'e oni for'port'as 20 tun'o'j'n da for'ĵet'it'a paper'o.
Daŭr'o por traduk'i material'o'j'n est'as enorm'e long'a. Por traduk'i unu dokument'o'n el 25 paĝ'o'j al 6 lingv'o'j oni bezon'as 100 labor'tag'o'j'n!
Kelk'foj'e en konferenc'ej'o por 300 part'o'pren'ant'o'j labor'as en si'a'j kelk'dek traduk'bud'o'j pli ol 100 traduk'ist'o'j!
Oni pov'as facil'e konklud'i, ke mal'antaŭ la princip'a deklar'a nivel'o, ke ĉiu'j lingv'o'j est'as egal'rajt'a'j, trov'iĝ'as ekzekutiv'a politik'o iom post iom, sen pri tio parol'i, trud'i la angl'a'n kiel eŭrop'a'n lingv'o'n, ĉar ja ankaŭ al la politik'ist'o'j kaj burokrat'o'j est'as klar'e, ke la sur'tabl'ig'o de la propon'o pri eŭrop'a lingv'o provok'us ne'kred'ebl'a'n kverel'ad'o'n. Kaj tio pov'as hav'i nur unu fin'o'n. Ĉar — dum la stat'o est'as tia, kia la nun'a, nom'e dum EU ankoraŭ ne est'as federaci'a ŝtat'o — naci'a'j ŝtat'o'j en ĝi ne sent'as rekt'a'n atak'o'n al si'a'j ident'ec'o'j, sed kiam post dek'o da jar'o'j la pozici'o de la angl'a ankoraŭ pli fort'iĝ'os kaj EU far'iĝ'os federaci'a ŝtat'o, la afer'o'j komplet'e ŝanĝ'iĝ'os. Subit'e ĉiu'j popol'o'j (krom la brit'a'j) subit'e sent'os si'n tromp'it'a'j, trov'os si'n en pozici'o, pri kiu neni'u demand'is ili'n, en stat'o, en kiu la angl'a simpl'e est'os la eŭrop'a lingv'o kiel fin'it'a fakt'o. Kaj tiam ek'kresk'os rezist'o, pri kiu nun neni'u konsci'as — la sam'a rezist'o, kia'n kontraŭ la rus'a evolu'ig'is ne'rus'o'j en Sovet'uni'o. Ek'est'os streĉ'o, kiu eksplod'ig'os Eŭrop'a'n Uni'o'n.
Charles King el Georgetown University, Washington skrib'as (Liter.1, paĝ'o 495): ”Tiom long'e, kiom la plej laŭt'a'j sub'ten'ant'o'j de la lingv'a toler'o (grand'a'j ŝtat'o'j) mem ne aplik'os al si la sam'a'j'n regul'o'j'n, kiu'j'n ili advokat'as, rest'os ili'a influ'o al etn'o-lingv'a'j konflikt'o'j minimum'a.”
La ĉef'a princip'o, sur'baz'e de kiu Eŭrop'a Uni'o pov'as far'iĝ'i fort'a ŝtat'o kaj tamen absolut'e garanti'i kaj defend'i la rajt'o'j'n de popol'o'j je si'a'j ident'ec'o'j, est'as la princip'o de subsidiareco. La princip'o est'as kontraŭ'a al la princip'o de centr'ism'o.
Nom'e la centr'ism'o, kiu praktik'e nun reg'as en plej'mult'o de ĉiu'j ŝtat'o'j signif'as, ke la font'o, el kiu el'ir'as la rajt'o'j pri decid'ad'o kaj administr'ad'o, est'as la supr'a, centr'a fort'o. Ĝi (la centr'a ŝtat'potenc'o, prezid'ant'o, parlament'o, imperi'estr'o ...) decid'as kaj for'don'as iom da decid'rajt'o al pli sub'a'j ŝtat'a'j organiz'form'o'j (land'o'j, region'o'j, komun'um'o'j) laŭ si'a arbitr'a taks'o.
Invers'e la princip'o de subsidiareco difin'as, ke la font'o de mem'administr'ad'o kaj decid'ad'o est'as en la plej sub'a teritori'a unu'o, kiu deleg'as iom da si'a suveren'ec'o al la pli supr'a instanc'o laŭ propr'a decid'o kaj inter'konsent'o kun ali'a'j sub'a'j instanc'o'j pri manier'o kiel kontrol'i la supr'a'n instanc'o'n kaj kiel est'i en ĝi just'e reprezent'it'a. Tio signif'as, ke oni ek'ir'as de la region'a nivel'o. Region'o'j konstitu'ig'as ŝtat'o'n kaj deleg'as al ĝi part'o'n de la decid'rajt'o'j. La nun'a'j ŝtat'o'j, kutim'e naci'a'j, ĉar en ili viv'as kiel plej'mult'o unu eŭrop'a naci'o, pov'as kun'unu'iĝ'i en pli super'a ŝtat'o — ekz. en EU. En tia kaz'o la subsidiareca princip'o de'nov'e el'ir'as el la font'a rajt'o de la naci'a'j ŝtat'o'j nur sur'baz'e de si'a'j decid'o'j for'don'i iom da suveren'ec'o kaj decid'rajt'o al la super'a'j instanc'o'j de EU baz'e de inter'konsent'o inter la naci'a'j ŝtat'o'j kaj cert'ig'it'a'j form'o'j kontrol'i tiu'j'n instanc'o'j'n kaj est'i sufiĉ'manier'e reprezent'it'a'j en ili.
Tiu'n politik'a'n princip'o'n oni dev'us aplik'i ankaŭ al la rajt'o'j je ident'ec'o'j kaj lingv'o'j: En ŝtat'sistem'o, kiu konsider'as la subsidiarecan princip'o'n, oni dev'as el'ir'i el la font'rajt'o de civit'an'o uz'i si'a'n dialekt'o'n aŭ minoritat'a'n lingv'o'n en si'a region'o. Region'an'o'j deleg'as part'o'n de si'a'j lingv'a'j rajt'o'j al la pli supr'a ŝtat'naci'a nivel'o akcept'ant'e inter'konsent'e iu'n ŝtat'naci'a'n lingv'o'n. Tio signif'as, ke en element'a'j lern'ej'o'j oni dev'us lern'i ankaŭ la dialekt'o'n aŭ minoritat'a'n lingv'o'n kaj ne nur la naci'a'n kiel kutim'e. Nun la region'a'j lingv'o'j est'as praktik'e centr'ism'e mal'akcept'at'a'j aŭ pli-mal'pli mal'permes'at'a'j. Oni lern'as ili'n nur sur'strat'e kaj hejm'e. Malgraŭ tio, neni'u ŝtat'o sukces'is kaj neniam sukces'os for'pel'i la dialekt'o'j'n, ĉar eĉ se kelk'a'j mal'aper'as, nask'iĝ'as nov'a'j. Region'a ident'ec'o est'as nepr'a bezon'o de ĉiu'j hom'o'j, ĉar per ĝi ili defend'as si'a'n region'a'n hejm'o'n kontraŭ eventual'a'j mal'normal'aĵ'o'j, kiam tro mult'a'j ali'region'an'o'j al'loĝ'iĝ'as kaj klopod'as per'fort'e ŝanĝ'i la region'a'n kultur'o'n, trud'i la si'a'n.
Ĉiu hom'o montr'os fier'e si'a'n region'a'n ident'ec'o'n en si'a region'o per si'a dialekt'o, eĉ se tiu nur mal'mult'e diferenc'iĝ'as de la naci'a lingv'o. Pens'u, ke ekzist'as ankaŭ special'a'j mal'long'daŭr'a'j slang'o'j de ge'jun'ul'a'j strat'grup'o'j, vilaĝ'a'j kaj urb'a'j sub'dialekt'o'j, kiu'j sign'as eĉ pli mal'larĝ'a'j'n sed en cert'a'j cirkonstanc'o'j grav'a'j'n ident'ec'o'j'n. Eĉ oft'e oni pov'as re'kon'i iu'n famili'o'n laŭ lingv'o, kiu laŭ et'a'j mal'sam'aĵ'o'j est'as karakteriz'a por tiu famili'o.
Se ni logik'e sekv'as la subsidiarecan princip'o'n en kaz'o, kia est'as la eŭrop'a, ni vid'as, ke ek'est'as bezon'o pri nov'a ident'ec'ŝtup'o por ĉiu eŭrop'an'o — la eŭrop'a. Tiu ident'ec'ŝtup'o dev'as est'i sign'it'a per eŭrop'a lingv'o. Ne per lingv'o kiel komunik'il'o — sed per ident'ec'lingv'o, kiu kun'port'os la sign'o'n de eŭrop'ec'o kaj kiu'n ĉiu eŭrop'an'o akcept'os propr'a'vol'e kiel pli'a'n si'a'n ident'ec'sign'o'n. Tiu lingv'o evident'e dev'as est'i neŭtral'a, sam'kiel naci'a'j lingv'o'j est'as neŭtral'a'j rilat'e al si'a'j dialekt'o'j (diferenc'a'j de ĉiu'j si'a'j dialekt'o'j).
La nun'a jam menci'it'a tendenc'o de EU-administraci'o trud'i al eŭrop'an'o'j la angl'a'n lingv'o'n est'us logik'a, se lingv'o est'us nur komunik'il'o, ĉar ja nun la angl'a jam est'as la plej dis'vast'iĝ'int'a lingv'o en inter'popol'a komunik'ad'o en Eŭrop'o. Sed bedaŭr'ind'e por la angl'a, sam'kiel por part'a'j aspir'o'j de la franc'a, tiu'j lingv'o'j en Eŭrop'o ne est'as neŭtral'a'j kaj ne pov'as est'i laŭ la subsidiareca princip'o akcept'it'a'j de ne'angl'o'j resp. ne'franc'o'j. Se oni insist'os kaj per divers'a'j ekonomi'a'j prem'o'j plu trud'os tiu'n komunik'a'n solv'o'n, EU ne hav'os ŝanc'o'n por long'daŭr'a ekzist'o, sam'kiel okaz'is pri Sovet'uni'o, Jugoslavio, Ĉeĥ'o'slovaki'o. Ĉiu'j tiu'j ŝtat'o'j klopod'is evolu'ig'i ŝtat'a'n ident'ec'o'n (sovet'a'n, jugoslav'a'n, ĉeĥ'o'slovak'a'n), sed baz'e de ne'neŭtral'a'j rus'a, serb'a kaj ĉeĥ'a lingv'o'j ili ne sukces'is. Ne mult'a'j ne'rus'o'j vol'is est'i sovet'an'o'j, tre mal'mult'a'j ne'serb'o'j vol'is est'i jugoslav'o'j, ne'mult'a'j slovak'o'j vol'is est'i ĉeĥ'o'slovak'o'j. La nun'a proklam'it'a, sed praktik'e tut'e mal'ekonomi'a lingv'a politik'o de EU, ke eŭrop'an'o'j dev'os est'i mult'lingv'a'j, ke ĉiu'j dev'os sci'i plur'a'j'n lingv'o'j'n, est'as unu'flank'e tromp'a (ja angl'o'j neniam est'os mult'lingv'a'j, sam'e ne franc'o'j), ali'flank'e ĝi est'as kontraŭ'a al la subsidiareca princip'o. Teritori'a'j ident'ec'o'j de ĉiu eŭrop'an'o est'as nur li'a region'a, ŝtat'naci'a kaj eŭrop'a. Tial ĉiu dev'as lern'i nur tri lingv'o'j'n, si'a'n region'a'n dialekt'o'n (aŭ minoritat'a'n lingv'o'n, se li est'as minoritat'an'o) por komunik'i kaj hav'i ident'ec'o'n en si'a region'o, ŝtat'naci'a'n lingv'o'n por komunik'i kun ali'dialekt'an'o'j en'e de la sam'a naci'o kaj sent'i ident'ec'o'n naci'a'n, kaj eŭrop'a'n lingv'o'n por komunik'i kun ali'a'j naci'an'o'j en Eŭrop'o kaj sent'i si'a'n eŭrop'a'n ident'ec'o'n. Ĉiu pov'as laŭ'plaĉ'e lern'i ali'a'j'n lingv'o'j'n, ĉiu pov'as mem for'don'i si'a'n region'a'n aŭ naci'a'n ident'ec'o'n, se li ŝanĝ'as si'a'n loĝ'teritori'o'n por daŭr'a rest'ad'o ali'lok'e kaj mem decid'as lern'i ali'a'n lingv'o'n kaj akcept'i ali'a'n ident'ec'o'n. Do ĉiu rajt'as per propr'a decid'o ŝanĝ'i si'a'j'n teritori'a'j'n ident'ec'o'j'n — sed neni'u rajt'as for'pren'i la grup'a'n rajt'o'n je tiu'j tri nivel'o'j de ident'ec'o'j. Mult'a'j el ni hav'as ankaŭ pli sub'a'j'n ident'ec'o'j'n (eventual'e vilaĝ'a'n, urb'a'n, kvartal'a'n), sed tiu'j'n oni ne pov'as pro ekonomi'a'j kaŭz'o'j instituci'ig'i. Sed ankaŭ ili'n oni dev'as toler'i kaj ne kontraŭ'star'i.
Ekzempl'e mi ne pov'as hav'i sam'temp'e ident'ec'o'n kroat'a'n, serb'a'n, bosni'an, aŭstr'a'n, german'a'n, angl'a'n, sloven'a'n pro tio, ke mi parol'as tiu'j'n lingv'o'j'n. Mi'a'j ident'ec'lingv'o'j est'as la zagreba kajkava dialekt'o, la kroat'a naci'a lingv'o kaj la eŭrop'a.
Tamen, ĉar mi kvin tag'o'j'n en semajn'o viv'as en Sloveni'o kaj du tag'o'j'n en Kroati'o, mi akir'is du naci'a'j'n ident'ec'o'j'n, kroat'a'n kaj sloven'a'n — sed ne la german'a'n aŭ aŭstr'a'n, ne la angl'a'n, ne la serb'a'n aŭ bosni'an, ĉar mi ne viv'as en ŝtat'o'j kun tiu'j lingv'o'j kaj sekv'e ne sam'opini'as rilat'e la senc'o'n de la viv'o kaj mort'o kun ĉi tiu'j popol'o'j, kvankam mi ili'n pov'as lingv'e kompren'i. Tiu'j lingv'o'j por mi est'as nur komunik'a'j.
Kiu do neŭtral'a lingv'o est'u eŭrop'a lingv'o, kiu'n ĉiu'j eŭrop'an'o'j inter'konsent'e lern'os en si'a'j lern'ej'o'j ĝis la sam'a sci'nivel'o kiel la naci'a lingv'o? Ekzist'as tri ebl'ec'o'j: 1. Neŭtral'a pov'us est'i kiu ajn mond'a lingv'o, kiu ne est'as eŭrop'a, ekz. la ĉin'a aŭ la arab'a. Tia'n solv'o'n nun'temp'e hav'as plur'a'j mult'popol'a'j ŝtat'o'j, kiu'j unu'e est'is koloni'o'j (ekz. la angl'a est'as neŭtral'a ŝtat'a lingv'o en Hind'uj'o, Nigerio kaj tia ĝi est'is ankaŭ en la komenc'o de Uson'o kaj Aŭstrali'o, sen'dub'e tia est'as ankaŭ la hispan'a en Sud'amerik'o ktp.).
2. Oni pov'as re'viv'ig'i iu'n el mort'int'a'j mal'nov'a'j kultur'lingv'o'j. Tia'n solv'o'n uz'is Israelo re'viv'ig'int'e la ankoraŭ antaŭ 100 jar'o'j mort'a'n mal'nov'hebre'a'n lingv'o'n, kiu nun est'as vigl'a lingv'o de unu popol'o. Eŭrop'o hav'as du tia'j'n lingv'o'j'n — la mal'nov'grek'a'n kaj la latin'a'n.
3. Oni pov'as pren'i nov'a'n, scienc'e far'it'a'n lingv'o'n. Tia'n solv'o'n hav'as Indonezio. La nun'a Bahasa Indonesia est'as produkt'o de nederlandaj scienc'ist'o'j, kiu'j antaŭ 100 jar'o'j el la ”retort'o” nask'ig'is laŭ la princip'o'j de ek'est'o de piĝin-lingv'o'j tiu'n ĉi nun grand'a'n mond'lingv'o'n. En Eŭrop'o est'as unu tia lingv'o — la jam pli ol cent'jar'a Esperant'o.
Laŭ mi'a opini'o la unu'a solv'o ne est'as aplik'ebl'a en Eŭrop'o, ĉar Eŭrop'o neniam est'is koloni'o kaj neniam hav'is komun'a'n reg'ant'o'n. La ident'ec'a kompon'ent'o de la lingv'o tamen dev'as est'i iel lig'it'a al la histori'o kaj kultur'o de la teritori'o al kiu ĝi aparten'as. Neni'u ne'eŭrop'a lingv'o kontent'ig'as tiu'n postul'o'n.
Eŭrop'o dev'as decid'i inter la du last'a'j alternativ'o'j. Est'us la plej bon'a kaj la plej demokrati'a manier'o, se post sufiĉ'e long'a kaj argument'it'a publik'a diskut'ad'o en ĉiu'j EU-land'o'j la popol'o'j akcept'us referendum'e definitiv'a'n decid'o'n inter la ofert'o'j: re'viv'ig'i la latin'a'n, re'viv'ig'i la grek'a'n aŭ akcept'i la ekzist'ant'a'n Esperant'o'n.
La soci'o'j klopod'as evolu'ig'i laŭ'ebl'e tia'n soci'a'n ideologi'o'n, kiu'n fort'eg'e kred'os ĉiu'j membr'o'j de la koncern'a soci'o aŭ almenaŭ grand'a pli'mult'o. Tiel la komun'a ident'ec'ideologi'o est'u laŭ'ebl'e ident'a kun la individu'a cel'ide'ar'o kaj kongru'u kun la individu'a spirit'a kred'o. Kiam iu soci'o ating'as tio'n, ĝi far'iĝ'as pli efik'a ol averaĝ'a soci'o, sed ĝi far'iĝ'as ankaŭ mult'e pli danĝer'a por si'a'j najbar'o'j (hitlera Germanio ekz. aŭ komun'ism'a Vjetnami'o ...). Tio iel simil'as al la stat'o de resonanc'o en fizik'o. Tiu stat'o signif'as eg'a'n fort'o'n, sed ankaŭ eg'a'n detru'a'n danĝer'o'n. Ali'flank'e, se oni tut'e ne posed'as la ident'ec'a'n komun'ide'ar'o'n, tia soci'o ne pov'as ekzist'i long'a'temp'e.
Do oni dev'as evolu'ig'i eŭrop'a'n konsci'o'n, komun'a'n ide'ar'o'n, kiu propon'as kontent'ig'a'j'n respond'o'j'n al la demand'o'j, kial oni est'u eŭrop'an'o'j, kial konstru'i Eŭrop'a'n Uni'o'n, pro kiu eŭrop'an'o fier'os est'i eŭrop'an'o kaj am'os Eŭrop'o'n. Sed ne tro'ig'i — las'i sufiĉ'a'n individu'a'n liber'ec'o'n dub'i pri tiu'j ide'o'j. Sen komun'a ide'ar'o, sen eŭrop'a patriot'ism'o, Eŭrop'o dis'fal'os. Kun tro'ig'it'a mem'am'a ideologi'o de nov'a eŭrop'a naci'ism'o ĝi pov'us evolu'ig'i danĝer'a'n grand'eŭrop'a'n imperi'ism'o'n.
Uson'o est'as ekzempl'o de bon'e ekvilibr'ig'it'a rilat'o inter la komun'a kred'o pri amerik'an'ec'a ident'ec'o kaj individu'a'j pens'liber'ec'o'j. La efektiv'a'n kontraŭ'dir'o'n ili kun'lig'is: amerik'an'o fier'as pri si'a amerik'a ident'ec'o, kies baz'a karakteriz'o est'as kred'i pri individu'a liber'ec'o!!
Kiel solv'u tio'n Eŭrop'o? Kiu'j est'as la ver'a'j grand'a'j ide'o'j de Eŭrop'o, pro kiu'j pov'us fier'i ĉiu'j eŭrop'an'o'j? Ŝajn'as al mi, ke — krom la baz'a kaŭz'o, kial oni klopod'as kresk'ig'i Eŭrop'a'n Uni'o'n, nom'e cert'ig'i la pac'o'n en Eŭrop'o — tio est'as demokrati'o de divers'ec'o'j! Do la kred'o, ke ind'as est'i eŭrop'an'o, ĉar ĉi tie oni permes'as liber'ec'o'n al divers'a'j grup'a'j sub'ident'ec'o'j, naci'a'j, religi'a'j, politik'a'j, ras'a'j. La senc'o de Eŭrop'a uni'o est'as montr'i al la hom'ar'o, ke ĉiu hom'o daŭr'e hav'as plur'a'j'n ident'ec'o'j'n kaj aparten'as sam'temp'e al plur'a'j grup'o'j. Eŭrop'a uni'o sub'ten'as aparten'o'n de si'a'j civit'an'o'j al kiom ajn grand'a nombr'o da grup'o'j kaj stimul'as la plur'ident'ec'o'n!
Uson'o ja efektiv'e ne hav'as tio'n. Ĝi ne hav'as amas'o'n da divers'a'j politik'a'j parti'o'j kaj ideologi'a'j orient'iĝ'o'j de ekstrem'e mal'dekstr'a'j al ekstrem'e dekstr'a'j. Uson'o hav'as praktik'e nur du parti'o'j'n, kiu'j ambaŭ ideologi'e hav'as la sam'a'n cel'o'n — plu'ten'i la liberal'ism'a'n kapital'ism'o'n kaj unu'a'ec'o'n de Uson'o en la mond'o. Ĝi efektiv'e ne sub'ten'as grup'a'j'n naci'a'j'n ident'ec'o'j'n, sed nur la tut'naci'a'n uson'a'n, eĉ religi'o'j ne est'as tut'ŝtat'e egal'rajt'a'j — ja la ŝtat'a religi'o est'as krist'an'ism'o. Ĝi ne stimul'as mult'lingv'ec'o'n — kontraŭ'e, dum si'a tut'a histori'o ĝi klopod'is plej divers'manier'e mal'aper'ig'i ĉiu'n lingv'o'n krom la angl'a. Ĝi ador'as la individu'a'n liber'ec'o'n, ne la liber'ec'o'n de grup'o'j est'i diferenc'a'j.
Eŭrop'o dev'us evolu'ig'i si'a'n ident'ec'o'n je tiu koncept'o: kompren'i la demokrat'ec'o'n kiel absolut'a'n liber'ec'o'n de grup'o'j evolu'ig'i aŭ ten'i si'a'j'n divers'a'j'n sub'ident'ec'o'j'n kaj reg'i kun'ord'ig'ant'e inter ili per demokrati'a'j mekanism'o'j, en kiu'j la ĉef'a'n rol'o'n hav'as la subsidiareca princip'o (mal'centr'ism'a).
Sed ankaŭ la individu'a liber'ec'o est'u sam'e grav'a cel'o, ja laŭ la deklaraci'o de hom'a'j rajt'o'j ĝi est'as unu el la ĉef'a'j rajt'o'j de hom'o. Tiel Eŭrop'o karakteriz'iĝ'us de tri'nivel'a sistem'o: ŝtat'a ident'ec'o de eŭrop'an'o'j, kiu'j fier'as pri si'a'j divers'ec'o'j de sub'grup'a'j ident'ec'o'j kaj pri hom'a'j individu'a'j liber'ec'o'j. Mal'long'e dir'it'e, tem'as pri demokrati'o de divers'ec'o'j, kiu diferenc'iĝ'as de mal'demokrati'o de pur'ism'o (unu'ec'o de pur'a'j sistem'o'j, en kiu'j oni prefer'as nur unu naci'o'n, unu religi'o'n, unu politik'a'n lini'o'n ...).
Ali'a grav'a valor'o de Eŭrop'o sen'dub'e est'as, ke oni jam ĉi tie evolu'ig'is social'a'n solidar'ec'o'n pli ol en ali'a'j mond'o'part'o'j.
Krom'e la streb'ad'o al maksimum'a egal'rajt'ec'o de vir'in'o'j kaj vir'o'j, toler'o de fremd'a'j gast'labor'ist'o'j kaj rifuĝ'int'o'j est'as jam akir'aĵ'o'j de Eŭrop'o, pri kiu'j eŭrop'an'o'j dev'as est'i fier'a'j.
Kaj kompren'ebl'e tiu fier'o est'i eŭrop'an'o, tiu am'o al Eŭrop'o, dev'as est'i sign'it'a per komun'a eŭrop'a lingv'o, neŭtral'a rilat'e la eŭrop'a'j'n naci'o'j'n kaj ali'a ol la uson'a, kiel ĉef'a simbol'o de eŭrop'ism'o. Lingv'e Eŭrop'a Uni'o en si'a integr'ig'a proces'o ne rajt'as sekv'i iu'j'n per'fort'a'j'n voj'o'j'n. Ĝi bezon'as inter'konsent'it'a'n neŭtral'a'n lingv'a'n solv'o'n, ident'ec'a'n lingv'o'n, kiu met'as ĉiu'j'n naci'a'j'n lingv'o'j'n en egal'a'n pozici'o'n: kaj la angl'a'n kaj la sloven'a'n, kaj la bask'a'n kaj la irland'an, kaj la breton'a'n kaj la fris'a'n sen'konsider'e pri la grand'ec'o. Eŭrop'a neŭtral'a norm'lingv'o dev'us far'ig'i lig'il'o inter ĉiu'j eŭrop'a'j norm'a'j naci'a'j lingv'o'j. Kompren'ebl'e, eŭrop'a norm'lingv'o ne est'us nur ident'ig'il'o, sed ankaŭ la ĉef'a eŭrop'a komunik'il'o. Kio'n tio signif'as ekonomi'e ilustr'u nur la fakt'o, ke Uson'an'o'j jam deklar'is, ke eŭrop'a'j land'o'j daŭr'e post'rest'as en la ĝeneral'a ekonomi'a prosper'ad'o inter'ali'e pro tio, ke ne'sufiĉ'e mult'a'j eŭrop'an'o'j kon'as la angl'a'n kaj ne pov'as maksimum'e efik'e uz'i la avantaĝ'o'j'n de internet-ret'o. Kiam Eŭrop'o hav'os si'a'n ident'ec'lingv'o'n, kiu'n kon'os ĉiu'j 400 milion'o'j da eŭrop'an'o'j, internet-ret'o dev'os ĝi'n uz'i sam'mult'e aŭ eĉ pli ol la angl'a'n. Kiu tiam post'rest'os?
Ali'flank'e toler'i la nun'a'n stat'o'n, en kiu neni'u eŭrop'a land'o zorg'as pri eŭrop'a eduk'ad'o de si'a'j civit'an'o'j, konduk'os rapid'e al dis'fal'ig'a'j tendenc'o'j. Nun'temp'e la civit'an'o'j de unu'op'a'j land'o'j de EU daŭr'e est'as inform'at'a'j pri afer'o'j, pro kiu'j ili i'o'n perd'as obe'ant'e la EU-leĝ'o'j'n kaj decid'o'j'n de Bruselo.
Aŭstriaj civit'an'o'j ekz. okaz'ig'is grand'a'n kampanj'o'n en 1997 por mal'ebl'ig'i la vend'ad'o'n de gen'pri'labor'it'a'j manĝ'o'j, sed malgraŭ tio, ke pli ol milion'o da hom'o'j sub'skrib'is tiu'n petici'o'n, ĝi efik'is neniel — ja la EU-leĝ'o'j permes'as la vend'ad'o'n de gen'pri'labor'it'a'j manĝ'o'j. Publik'a'j rimed'o'j daŭr'e kre'as atmosfer'o'n de mal'kontent'ec'o pro tio, ke aŭstr'o'j dev'as obe'i tia'j'n eŭrop'a'j'n leĝ'o'j'n kaj la ĝeneral'a atmosfer'o en Aŭstrio est'as daŭr'e pli negativ'a por la EU-an'ec'o. Tia situaci'o cert'e daŭr'e okaz'as ankaŭ en ĉiu'j ali'a'j EU-land'o'j. Oni pov'as tre facil'e antaŭ'vid'i, ke — se tia tendenc'o rest'os long'daŭr'e — ne evolu'os la ŝat'o al EU ĉe la EU-land'an'o'j, sed invers'e evolu'os la mal'ŝat'o al ĝi. Oni dev'as konsci'iĝ'i, ke nepr'as kiel ebl'e plej rapid'e en'konduk'i en ĉiu'j eŭrop'a'j lern'ej'o'j eduk'objekt'o'j'n pri eŭrop'a ident'ec'o por evolu'ig'i la am'o'n al EU, sam'kiel dev'us start'i nov'a'j apart'a'j televid'o'j kaj radi'o'j eŭrop'a'j — ne naci'a'j.
Ekzist'as ankoraŭ unu iluzi'o de la nun'a'j EU-gvid'ant'o'j.
Konsci'ant'e la ne'efik'ec'o'n de EU, se ĝi rest'os tia, kia ĝi est'as nun (nom'e ŝtat'o de naci'o'j — ne ŝtat'o de civit'an'o'j), ili star'ig'is al si utopi'a'n kaj mal'ĝust'a'n cel'o'n por la est'ont'o: mal'efik'ig'i kaj iom post iom for'ig'i la naci'a'j'n ident'ec'o'j'n per la evolu'ig'o de ”Eŭrop'o de region'o'j”. Ili ŝat'us, ke pro la ekonomi'a'j interes'o'j inter'lig'iĝ'u teritori'o'j, kiu'j hav'as iu'j'n komun'a'j'n produkt'kondiĉ'o'j'n, sen'konsider'e pri naci'a'j land'lim'o'j, per kio oni mal'fort'ig'us la naci'a'j'n emoci'o'j'n. Pro tio ek'est'us nov'a'j ne'naci'a'j region'o'j, ekz. inter'lig'iĝ'us part'o'j de Sloveni'o, sud'a Aŭstrio kaj nord'okcident'a Italio, ĉar ili ĉiu'j iel tendenc'as al Alp'o'j kaj nord'a Adriatik'o. Ali'a simil'a region'o pov'us est'i komun'a teritori'o de aŭstr'a kaj sloven'a Stiri'o, ktp. La naci'a'j ident'ec'o'j est'as mult'e pli grav'a'j kaj fort'a'j grup'trajt'o'j ol ekonomi'a'j interes'o'j. Ja tia'j interes'region'o'j evolu'os, sed ili ne mal'fort'ig'os la naci'o'j'n. Eŭrop'o dev'as plu evolu'i nepr'e konsider'ant'e la ekzist'o'n de la nun'a'j naci'o'j kaj la nun'a'j region'o'j. La ide'o evolu'ig'i Eŭrop'o'n de region'o'j por tiel detru'i la naci'o'j'n est'as danĝer'a mis'kompren'o de la soci'a funkci'ad'o kaj konduk'as al detru'o kaj civit'an'a milit'o.
Nun'temp'a eduk'ad'o en la mond'o ĝeneral'e, organiz'it'a en ŝtat'o'j, est'as karakteriz'at'a de ŝtat'naci'a'j eduk'cel'o'j. Tio signif'as, ke ĉiu ŝtat'o klopod'as eduk'e persvad'i ĉiu'j'n si'a'j'n ge'jun'ul'o'j'n en la baz'a dev'ig'a lern'sistem'o, ke la koncern'a ŝtat'o hav'as apart'a'j'n valor'o'j'n, ke ĝi pro mult'a'j aspekt'o'j est'as la prefer'ind'a lok'o por la hom'a viv'o, ke ĝi'a'j divers'a'j valor'o'j est'as la plej bon'a'j, ke la viv'senc'o de tiu'j jun'a'j hom'o'j est'as kontribu'i al la fort'ig'o de tiu ŝtat'o kaj ĝi'a long'daŭr'ec'o, kaj se ĝi tio'n postul'as, don'i ankaŭ si'a'n viv'o'n por ĝi. Al tiu eduk'a cel'ar'o al'iĝ'as ankaŭ la religi'a eduk'o, kiu instru'as, ke la ĉef'a religi'o de la koncern'a ŝtat'o est'as la nur'a ĝust'a kaj ver'a, ke kred'i nur al tiu tip'o de dogm'o garanti'as post'mort'a'j'n premi'o'j'n.
Sekv'e ankaŭ pro la religi'a'j valor'o'j de la koncern'a land'o est'as nepr'e estim'i ĝi'n, am'i ĝi'n plej mult'e kaj daŭr'e rest'i en ĝi kaj plu eduk'i si'a'j'n infan'o'j'n sam'manier'e. Ju pli profund'e en'ir'as ĉi tiu ar'o da konvink'o'j en la individu'o'n, des pli fort'iĝ'as la sen'kritik'a am'o al la patr'uj'o, kiu inkluziv'as ankaŭ pret'ec'o'n pardon'i al la patr'uj'a'j gvid'ant'o'j erar'o'j'n, est'i mal'pli pret'a kontraŭ'star'i la oficial'a'n politik'o'n de la patr'uj'a'j reg'ant'o'j kaj akcept'i ili'a'n reg'o'n, eĉ se mal'bon'a'n por la plej'mult'o de la civit'an'o'j.
La naci'a eduk'o per naci'a'j eduk'instituci'o'j (infan'ĝarden'o'j, element'a'j lern'ej'o'j) kaj religi'a eduk'o (oft'e oficial'ig'it'a en la lern'ej'o'j) cel'as evolu'ig'i mistik'a'n kred'o'n en la civit'an'ar'o pri tio, ke la propr'a naci'o est'as sankt'a, la plej bon'a kaj la plej ĝust'a, kun ne'pri'dub'ind'a'j valor'o'j. Kaj sam'e est'as nun'temp'e en la ŝtat'o'j de Eŭrop'a Uni'o. Ne ekzist'as en iu ajn unu'op'a ŝtat'o apart'a stud'objekt'o, kiu klopod'as montr'i, kio apart'e valor'a est'as en EU, kial ĝi'a kresk'o est'as grav'eg'a por la mond'o kaj est'ont'o, kial neces'us fort'e kred'i kaj sekv'e engaĝ'iĝ'i por sukces'ig'i la eŭrop'a'n integr'iĝ'ad'o'n. La grand'a pli'mult'o de eŭrop'an'o'j mistik'e kred'as pri apart'a'j valor'o'j de si'a'j naci'o'j kaj lig'e al tio pri special'a mistik'a, natur'a, ”di'a”, scienc'e ne'tuŝ'ebl'a signif'o de la tiel nom'at'a ”patr'in'a lingv'o”. Tiu lig'o inter naci'a'j valor'o'j kaj mistik'ec'o de lingv'o est'as tiom fort'eg'a, ke ne ebl'as ĝi'n sen'mistik'ig'i ĉe hom'o'j tiel eduk'it'a'j. Nur ĉe nov'a generaci'o per nov'a eduk'o ebl'as kompren'ig'i al la ge'jun'ul'o'j, ne ankoraŭ ŝtop'it'a'j per antaŭ'juĝ'a'j demagogi'o'j, ke ĉiu lingv'o est'as soci'a, do art'e'far'it'a fenomen'o, lern'at'a en lern'ej'o'j, ŝanĝ'at'a per soci'a evolu'o, sed ankaŭ sign'o de soci'a aparten'o. ”Ja krom la haŭt'kolor'o la lingv'o est'as la plej evident'a, tuj vid'ebl'a indik'il'o pri aparten'o al cert'a soci'a grup'o.” (prof. Charles King, lit.1, paĝ'o 494). Nur ĉe tiu'j nov'a'j jun'a'j generaci'o'j pov'as est'i klar'e sen'mistik'ig'it'a la dogm'o de la ”patr'in'a lingv'o”. Nenies patr'in'a lingv'o est'as li'a naci'a lingv'o, ni ja ĉiu'j lern'as de ni'a ĉirkaŭ'aĵ'o en ni'a plej jun'a aĝ'o (plej oft'e de la ge'patr'o'j, sed ne nur de ili) la lok'a'n aŭ region'a'n dialekt'o'n aŭ minoritat'a'n lingv'o'n aŭ dialekt'o'n. La naci'a lingv'o, kiu'n oft'e kun pen'o oni dev'as lern'eg'i en lern'ej'o'j est'as ja per'fort'o al ni'a'j patr'in'a'j dialekt'a'j de'nask'a'j lingv'aĵ'o'j, do neniel io mistik'a, kio'n ni suĉ'as en ni'n kun la patr'in'a lakt'o.
Sed la nun'a generaci'o de elit'o'j est'as ja eduk'it'a laŭ la mal'nov'a naci'a filozofi'o kaj religi'o kaj tial ĝi ne pret'os kompren'i, ke Eŭrop'a Uni'o bezon'as nov'a'n propr'a'n ident'ec'o'n kun nov'a eŭrop'a lingv'o, kun kiu ident'iĝ'os nov'a'j eŭrop'a'j generaci'o'j. Tial rezist'ant'o'j al eŭrop'a ident'ec'o ĉef'e ”argument'os”
si'a'n mal'pret'ec'o'n akcept'i Eŭrop'o'n kiel valor'o'n per ”mistik'a natur'ec'o” de la ”patr'in'a naci'a lingv'o”, sekv'e ili ne pov'os akcept'i la ide'o'n, ke re'form'it'a (art'e'far'it'e) latin'a aŭ grek'a lingv'o aŭ nov'far'it'a Esperant'o, kiel ne'mistik'a'j (”ne'natur'a'j”) soci'a'j kre'aĵ'o'j, pov'as est'ig'i, el'vok'i en eŭrop'an'o'j tiu'n am'o'n al Eŭrop'o, kiu'n por ili prezent'as la ”mistik'ec'o” de la ”patr'in'a lingv'o”
kiel lig'il'o al la naci'o.
Neces'os sekv'e ne'kred'ebl'e grand'a streĉ'o de tiu'j eŭrop'a'j fort'o'j, kiu'j kompren'os ĉi tiu'n eŭrop'a'n cel'o'n, iom post iom mal'fort'ig'i la psikologi'a'n barier'o'n en la nun'a'j naci'a'j elit'o'j de la eŭrop'a'j ŝtat'o'j, for'ig'i ili'a'n ne'raci'a'n tim'o'n, ke per la eŭrop'a ident'ec'o ili perd'os si'a'n potenc'o'n super si'a popol'o.
Ĉar ni ĉiu'j aparten'as al mult'a'j grup'o'j sam'temp'e, ni rang'i gas la valor'o'j'n de unu'op'a'j aparten'o'j. Kiu el tiu'j grup'o'j, kiu el tiu'j aparten'o'j est'as por ni la plej grav'a, la plej valor'a kaj kiu mal'pli? En tiu valor'ig'ad'o, rang'ig'ad'o ni daŭr'e uz'as du kriteri'o'j'n: la ekonomi'a'n, util'ec'a'n, raci'a'n valor'ig'o'n, kiu konsider'as la merkat'a'n princip'o'n kaj la emoci'a'n, mal'raci'a'n valor'ig'o'n, kiu konsider'as la subsidiarecan princip'o'n.
Laŭ la util'ec'a vid'punkt'o la plej valor'a est'as por ni tiu grup'o, kiu ebl'ig'as la plej grand'a'n util'o'n al ĉiu'j membr'o'j. Tio est'as la plej grand'a grup'o, ĉar ĝi ampleks'as la plej grand'a'n merkat'o'n. Sekv'e la plej valor'a est'as EU, post'e la naci'ŝtat'o kaj la plej mal'valor'a la region'o.
Laŭ la emoci'a vid'punkt'o est'as invers'e. La plej profund'a'j kaj intim'a'j ident'ec'o'j, sekv'e la plej valor'a'j est'as tiu'j, kiu'j est'as al hom'o la plej proksim'a'j. Teritori'e tio est'as la lok-region'a. Por li la lok'a aparten'o est'as mult'e pli valor'a ol la naci'a — kaj tio'n li daŭr'e konfirm'as al la kun'lok'ul'o'j per si'a lok'dialekt'a parol'ad'o. Nur kiam hom'o trov'iĝ'as en societ'o kun hom'o'j de ali'a'j region'o'j aŭ en publik'a lok'o, li sent'as si'a'n ŝtat'naci'a'n aparten'o'n kaj klopod'as uz'i la naci'a'n lingv'o'n. Sed en tia'j cirkonstanc'o'j li trov'iĝ'as mal'oft'e (3-4% de si'a parol'temp'o), sekv'e la ident'ec'a valor'o de li'a naci'aparten'o est'as mult'e mal'pli grand'a. La tut'eŭrop'a ident'ec'o est'as la plej abstrakt'a kaj for de la ĉiu'tag'a viv'o de eŭrop'an'o kaj el ident'ec'a emoci'a vid'punkt'o la plej mal'valor'a. Li ja trov'iĝ'as en situaci'o'j, kiam li sent'as si'a'n eŭrop'a'n ident'ec'o'n nur tiam, kiam li kun'est'as kun hom'o'j el plur'a'j naci'o'j de Eŭrop'o.
Tio'n konfirm'as ankaŭ la fenomen'o de sport'a jubil'ad'o.
Unu'op'ul'o kun'viv'as la viv'o'n de si'a lok'a sport'a team'o grand'a'n pli'mult'o'n da temp'o, en kiu li'a lok'a klub'o konkur'as kun ali'a'j lok'a'j team'o'j, kiu'j est'as ties kontraŭ'ul'o'j. Unu'op'ul'o do est'as region-lok'a sport'a patriot'o, ne naci'a. Tre mal'oft'e li'a lok'a team'o aŭ ebl'e eĉ lok'a team'o de ali'a region'o el li'a naci'o part'o'pren'as en inter'naci'a'j konkur'o'j — nur tiam li sent'as si'a'n naci'a'n aparten'o'n, naci'a'n sport'a'n patriot'ism'o'n. Sekv'e, la lok'a ident'ec'o est'as unu'a, ĉef'a, la plej valor'a.
Sam'e oni valor'ig'as la lingv'o'j'n, kiel sign'o'j'n de la grup'aparten'o laŭ la du vid'punkt'o'j. Ĝi'a'n ident'ec'a'n, emoci'a'n valor'o'n ni pov'as mezur'i per temp'o'uz'o de unu'op'a'j lingv'o'j: kiom da procent'o'j da ni'a parol'temp'o ni parol'as unu aŭ ali'a'n lingv'o'n.
La util'ec'a'n, komunik'a'n valor'o'n ni mezur'as per ekonomi'a, merkat'a kriteri'o: kiom'a'n teritori'o'n kovr'as iu lingv'o.
El la vid'punkt'o de teritori'o, kiu'n okup'as iu lingv'o, do el la vid'punkt'o de util'o, la plej valor'a est'as tiu lingv'o, en kiu ebl'as komunik'i sur laŭ'ebl'e grand'a teritori'o, sur laŭ'ebl'e grand'a merkat'o. Ju pli la teritori'o de iu lingv'o est'as mal'grand'a, des pli mal'valor'a ties komunik'a valor'o — sekv'e dialekt'o hav'as la plej mal'grand'a'n valor'o'n, la naci'a lingv'o grand'a'n, la super'naci'a la plej grand'a'n.
El la emoci'a vid'punkt'o est'as invers'e. Ĉiu unu'op'ul'o ja viv'as pli-mal'pli 95% aŭ pli de si'a temp'o en si'a urb'o, en si'a region'o kaj parol'as 95-procent'e en si'a lok'a dialekt'o (malgraŭ tio, ke en la lern'ej'o li dev'as uz'i la oficial'a'n naci'a'n lingv'o'n, ke li dev'as leg'i libr'o'j'n en la naci'a lingv'o kaj aŭskult'i radi'o'n kaj televid'o'n ankaŭ en ĝi), do absolut'e domin'a'n temp'o'n rilat'e la tut'o'n de si'a parol'a aktiv'ad'o. Li do plej intim'e ŝat'as si'a'n region'a'n lingv'aĵ'o'n, kiu'n li daŭr'e parol'as, ĝi est'as por li la plej valor'a. Mult'e mal'pli li uz'as la naci'a'n lingv'o'n kaj ankoraŭ mal'pli aŭ neniam la super'naci'a'n. Sekv'e tiu'j lingv'o'j emoci'e por li hav'as mal'alt'a'n valor'o'n.
Tiu'j du valor'ig'princip'o'j ne konflikt'as en grup'o'j, kiu'j viv'as en ne'konflikt'a situaci'o, kiu'j trov'iĝ'as en faz'o'j de kresk'o kaj prosper'o. En tia'j cirkonstanc'o'j la princip'o de raci'o, de util'ec'o super'as la princip'o'n de emoci'o'j. Ekz. se majoritat'o en iu ŝtat'o neniel kontraŭ'star'as la minoritat'o'n, plen'e ĝi'n sub'ten'as kaj permes'as al ĝi parol'i kaj ĉia'manier'e uz'i si'a'n minoritat'a'n lingv'o'n, la minoritat'o relativ'e rapid'e mal'aper'as, asimil'iĝ'as. Ja la rajt'o je ekzist'o est'as plen'e respekt'at'a, ne en'danĝer'ig'at'a kaj oni ne emoci'e bezon'as batal'i por defend'i si'a'n region'a'n ident'ec'o'n. Super'as la raci'a interes'o de pli grand'a util'o, oni eĉ ne rimark'ant'e mal'rapid'e for'las'as la minoritat'a'n lingv'o'n. Kiam la majoritat'o ial mal'permes'as, en'danĝer'ig'as la rajt'o'n je ekzist'o, la emoci'a'j sent'o'j rapid'e vek'iĝ'as kaj re'aktiv'ig'as la emoci'o'j'n por defend'o de si'a plej intim'a, lok-region'a ident'o. Do, kiam la grup'o est'as en'danĝer'ig'at'a, en kriz'o la emoci'a princip'o super'as la raci'a'n, util'ec'a'n. Tiam emoci'e la plej mal'fort'a ident'ec'o (tiu merkat'e plej valor'a) rapid'e mal'aper'as, frakas'iĝ'as — kaj fort'iĝ'as la pli sub'a'j ident'ec'o'j, tiu'j pli proksim'a'j al la hom'o. Ekz. kiam la jugoslavia kriz'o fin'e de la ok'dek'a'j jar'o'j jam long'e daŭr'is, la emoci'a, ident'ec'a valor'ig'o super'is ĉiam pli la raci'a'n, util'ec'a'n. Kiam en 1990 Uson'o ofert'is al Jugoslavio grand'a'n kredit'o'n, jam est'is tro mal'fru'e. Oni ne plu interes'iĝ'is pri util'o, pri Jugoslavio. Tiam la emoci'o'j jam tiom efik'is, ke dis'fal'is plen'e la mal'fort'a jugoslav'ec'a konsci'o kaj fort'iĝ'is la naci'ism'o'j.
La viv'o sukces'as kun'ord'ig'ad'i ĉi tiu'j'n du si'n kontraŭ'dir'a'j'n valor'dinamism'o'j'n pozitiv'e por ambaŭ, se la soci'o est'as san'a kaj kresk'ant'a.
Se la soci'o est'as mal'san'a, en kriz'o, la du valor'princip'o'j fort'e konflikt'as kaj kutim'e venk'as la emoci'a, kiu detru'as la grand'a'j'n ŝtat'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n dis'pec'ig'ant'e ili'n je et'a'j ŝtat'o'j, je naci'a'j aŭ region'a'j grand'ec'o'j (ĉu post inter'naci'a'j milit'o'j, kiu'j'n ili mem kaŭz'is aŭ post civit'an'a intern'a milit'o).
Tial por long'daŭr'a est'ont'o de Eŭrop'a Uni'o grav'as ĝi'a san'o, kresk'o kaj grand'ec'o, sed sam'e grav'as laŭ'ebl'e fort'e evolu'ig'it'a eŭrop'a konsci'o lig'it'a al neŭtral'a eŭrop'a lingv'o, kiu en kaz'o de kriz'o ŝirm'os la ŝtat'o'n de rapid'a dis'fal'o.
Por la plej intim'a'j ident'ec'o'j ne est'as neces'e eduk'i, en ili la hom'o'j viv'as (por la lok'a aparten'o, aparten'o al famili'o ktp), sed por la naci'a ident'ec'o est'as neces'a intens'a eduk'o, por konvink'i la hom'o'j'n, ke ankaŭ tiu aparten'o est'as por ili grav'a. Por la super'naci'a ident'ec'o, kia la eŭrop'a, est'as neces'e invest'i mult'e pli da energi'o per tiu'senc'a mult'flank'a eduk'ad'o, por evolu'ig'i ĝi'n kaj plen'ig'i ĉies kor'o'n per am'o por la eŭrop'a patr'uj'o.
En 1995 mi iniciat'is dum la Sat-kongres'o en Maribor diskut'o'n pri neces'o fond'i asoci'o'n por eŭrop'a konsci'o kaj por tiu aranĝ'o verk'is unu'a'n program'a'n dokument'o'n sub la nom'o Eŭrop'a Manifest'o. La Asoci'o est'is efektiv'e fond'it'a en februar'o 1996 kaj registr'it'a en Maribor. La fin'a versi'o de Eŭrop'a Manifest'o est'is akcept'it'a dum la fond'kun'ven'o de la Asoci'o. Kvankam en ĝi trov'iĝ'as kelk'a'j konstat'o'j, kiu'j'n mi jam esprim'is en unu'op'a'j antaŭ'a'j ĉapitr'o'j, tamen mi prezent'as ĉi tie la komplet'a'n original'a'n Eŭrop'a'n Manifest'o'n kiel apart'a'n dokument'o'n.
A Supoz'it'a politik'a evolu'o en la mond'o en la unu'a du'on'o de la 21-a jar'cent'o Post la fal'o de la opozici'o Kapital'ism'o-Komun'ism'o komenc'as kresk'i nov'a opozici'o: Demokrati'a Ŝtat'o — Pur'ism'a Ŝtat'o.
La post'komun'ism'a'j land'o'j kun la escept'o de Ĉeĥi'o, Pollando, Hungari'o, Sloveni'o, Slovaki'o, Estoni'o kaj Kroati'o est'as escept'e sub'evolu'int'a'j land'o'j kun naci'a jar'a po'kap'a en'spez'o sub 2000 dolar'o'j jar'e. Fal'ig'int'e la komun'ism'o'n, ili ĉiu'j ek'esper'is pri rapid'eg'a riĉ'iĝ'o kaj ke nur post kelk'a'j jar'o'j ili'a'j civit'an'o'j hav'os alt'a'j'n salajr'o'j'n, aŭt'o'j'n kaj riĉ'a'j'n loĝ'ej'o'j'n, liber'a'n pasport'o'n kaj sufiĉ'a'n mon'o'n por vojaĝ'i tra la mond'o.
Kompren'ebl'e, ke tio ne ebl'as. Anstataŭ tio ili'a'j ekonomi'o'j daŭr'e agoni'as. La riĉ'a land'ar'o de Okcident'o nek pov'as nek vol'as help'i. Intern'e, en'e de si'a'j land'o'j ili organiz'iĝ'is kun alt'a solidar'ec'o kaj soci'a'j solv'o'j, dum sur la inter'naci'a merkat'o rest'is (kaj ili sub'ten'as ĝi'n) tro liberal'ism'a, ekspluat'a, primitiv'a, imperi'ism'a ekonomi'a ord'o, kiu ebl'ig'as al riĉ'a'j ankoraŭ pli riĉ'iĝ'i kaj al la mal'riĉ'a'j ankoraŭ pli mal'riĉ'iĝ'i.
Re'ag'e al tio la mal'riĉ'a'j land'o'j ĉiam pli evolu'ig'as la mekanism'o'j'n de si'n'izol'ig'o, en'ferm'iĝ'o, por unu'flank'e mal'ebl'ig'i la total'a'n pri'rab'o'n el ekster'o kaj ali'flank'e por don'i iu'n psikologi'a'n nutr'aĵ'o'n al si'a'j popol'o'j el'ten'i long'daŭr'a'n period'o'n de mal'riĉ'o, kiu atend'as ili'n. La nov'a (mal'nov'a) ideologi'o, kiu help'as ili'n en tio est'as la ĉiam pli ekstrem'a naci'ism'o kaj ŝovinism'o, modern'e nom'it'a etn'o'pur'ism'o. Tamen ne tem'as nur pri etn'o'pur'ism'o sed ankaŭ pri religi'pur'ism'o, politik'a pur'ism'o ktp, tial plej ĝeneral'e oni nom'u ĝi'n : Pur'ism'o. Prov'ant'e defend'i si'a'n mal'human'ism'a'n ideologi'o'n, per kiu en unu'op'a'j ŝtat'o'j pov'as avantaĝ'e viv'i nur unu naci'o aŭ nur unu religi'o (oft'e ankaŭ nur unu politik'a lini'o gvid'at'a de unu parti'o) kaj la ali'a'j est'as aŭ for'ig'ot'a'j (for'bala'ot'a'j) aŭ dev'ig'e asimil'it'a'j aŭ fort'e diskriminaci'at'a'j, tiu'j ŝtat'o'j komenc'os grup'iĝ'i ĉirkaŭ la plej fort'a el ili, kiu posed'as nukle'a'j'n arm'il'o'j'n, kaj kiu ŝajn'os al ili garanti'ul'o de ili'a'j propr'a'j pur'ism'a'j ideologi'o'j form'ant'e tiel nov'a'n ideologi'a'n blok'o'n. Baldaŭ de'nov'e kresk'os mur'o kaj mal'amik'a rilat'o inter pur'ism'a'j land'o'j kaj la evolu'int'a demokrati'a blok'o al kiu ver'ŝajn'e al'iĝ'os la menci'it'a'j 5-6 pli evolu'int'a'j eks'social'ism'a'j land'o'j.
Ĉiu naci'ism'o est'as karakteriz'at'a de ekspansi'ism'o. Tial komenc'e est'os milit'o'j inter la pur'ism'a'j land'o'j mem, sed kelk'a'j el ili komenc'os en'danĝer'ig'i rekt'e la okcident'a'j'n demokrati'o'j'n. Re'kresk'os la stat'o de mal'varm'a milit'o inter la demokrati'a blok'o kaj la pur'ism'a blok'o (kies nur'a'j komun'a'j ec'o'j est'os la komun'a mal'amik'o kaj la komun'a mal'riĉ'ec'o). Tiu stat'o daŭr'os kelk'a'j'n jar'dek'o'j'n ĝis la moment'o, kiam unu'flank'e la pur'ism'a'j land'o'j mem tiom domaĝ'os al la propr'a'j popol'o'j, ke nepr'os frakas'iĝ'o (kia est'is la dis'fal'o de komun'ism'o), sed ankaŭ sam'temp'e la demokrati'a'j land'o'j dev'os ŝanĝ'i tio'n, kio fakt'e kaŭz'is la nov'a'n opozici'o'n: ili dev'os en'konduk'i iu'n nov'a'n inter'naci'a'n ekonomi'a'n ord'o'n kun iu nov'a UNO kiu hav'os la kompetent'ec'o'j'n de impost'ist'o en la inter'naci'a komerc'ad'o kaj kiu el la kolekt'at'a impost'o help'os evolu'o'n de la mal'riĉ'a'j kaj invest'os por for'ig'i la danĝer'o'j'n de la ekologi'a detru'ad'o de la mond'o. Se la evolu'int'a mond'o ne kompren'os tio'n, pov'us venk'i la pur'ism'a blok'o kaj re'ir'ig'i la tut'a'n hom'ar'a'n histori'o'n je kelk'a'j jar'cent'o'j en la pas'int'o'n. (Ja la scienc'e kaj demokrati'e alt'e evolu'int'a'n romi'an imperi'o'n detru'is barbar'o'j kaj la tut'a'n scienc'a'n histori'o'n mult'e mal'progres'ig'is, ĉar la romi'an'o'j ne kapabl'is kompren'i, ke neces'as for'ig'i la propr'a'n sklav'ism'o'n.) Inter'temp'e daŭr'os serioz'a mal'varm'a milit'o (aŭ ”mal'varm'a pac'o”) kun daŭr'a danĝer'o de nukle'a milit'o kaj danĝer'o, ke infekt'iĝ'os part'o'j de la demokrati'a blok'o, special'e de Eŭrop'a Uni'o per la pur'ism'a virus'o. La grand'a'j pur'ism'a'j potenc'o'j klopod'os si'a'n nov'a'n ideologi'o'n venen'e dis'ŝpruc'i ĉie tra la mond'o. Kaj la virus'o jam ag'as en Brit'a Irlando, Belgi'o, Italio, Hispanio kaj potencial'e en ĉiu'j ali'a'j land'o'j. Neces'os grand'a batal'o de demokrati'a'j fort'o'j, kiu'j konsci'os pri la danĝer'o de pur'ism'o intern'e de demokrati'a'j land'o'j kaj el la ekster'o.
B Eŭrop'a Uni'o kiel unik'a nov'kre'aĵ'o en'danĝer'ig'it'a de nov'naci'ism'o La burĝ'a revoluci'o de la 18-a jar'cent'o postul'is laŭ'ebl'e grand'a'n teritori'o'n por evolu'ig'i laŭ'ebl'e grand'a'n merkat'o'n. Tio rezult'is per ek'est'o de la noci'o ”naci'o”, kies difin'o est'is la jen'a: naci'o est'as ŝtat'o. Ĉiu kiu loĝ'as en Franci'o est'as franc'o! Se iu ŝtat'o (do, naci'o) milit'e konker'as pli grand'a'n teritori'o'n, nov'a'j teritori'o'j far'iĝ'as part'o'j de tiu ŝtat'o, sekv'e la nov'a'j ŝtat'an'o'j far'iĝ'as sam'naci'an'o'j kaj la naci'o aŭtomat'e kresk'as. Ke naci'o est'as io ali'a, tio'n oni long'e ne kompren'is (nom'e la kun'ec'o de kultur'o de iu hom'grup'o, kiu inkluziv'as lingv'o'n, kutim'o'j'n, viv'manier'o'n, eduk'ad'o'n, komun'a'j'n ide'o'j'n, oft'e religi'o'n ktp) kaj la last'a'j klopod'o'j de tiu burĝ'a logik'o per milit'o grand'ig'i si'a'n merkat'o'n kaj sekv'e naci'o'n okaz'is dum la du mond'milit'o'j. Pag'int'e si'a'n mis'kompren'o'n per ne'kred'ebl'a'j milion'o'j da viktim'o'j Eŭrop'o nur post la 2-a mond'milit'o komenc'is pens'i ali'manier'e. La evolu'o de la eŭrop'a ide'o, ide'o de civit'an'a demokrati'a ŝtat'o, kiu'n Uson'o praktik'is jam pli ol unu jar'cent'o'n de post kiam ĝi for'ig'is la ras'ism'o'n, signif'as las'i al ĉiu unu'op'ul'o aŭ hom'grup'o sent'i i'a'n ajn ident'ec'o'n kaj organiz'iĝ'i liber'e kiel ajn: teritori'e, kultur'e, lingv'e, religi'e kaj ne klopod'i tio'n unu'ec'ig'i. Tio signif'as, ke ebl'as kre'i laŭ'ebl'e grand'a'n unik'a'n merkat'o'n, kie ĉiu'j est'os taks'at'a'j nur laŭ la aparten'o al tiu ŝtat'o, neni'u est'os pli aŭ mal'pli bon'a pro tio, ke li aparten'as al islam'o, katalun'a naci'o, fris'a lingv'o aŭ esperant'ist'a mov'ad'o!
Grand'ig'i merkat'a'n teritori'o'n — jes, ĉar la grand'a merkat'o ebl'ig'as evolu'o'n kaj fort'o'n. Tamen ne far'i tio'n per'fort'e, sed unu'ig'ant'e liber'vol'e ĉiu'j'n divers'a'j'n hom'grup'o'j'n, kiu'j tio'n dezir'as. Ni ĉiu'j ricev'u eŭrop'a'n pasport'o'n, en kiu ne trov'iĝ'os disting'o ras'a, naci'a, religi'a, lingv'a aŭ iu ajn ali'a.
Tiu nov'a grandioz'a ide'o konduk'is al sam'e grandioz'a rezult'o: dum jar'mil'o'j ne'ebl'a afer'o jam real'iĝ'is: pac'a kun'unu'iĝ'o de Franci'o kaj Germanio kadr'e de EU!
Sed sam'temp'e pro la kresk'o de pur'ism'a'j ideologi'o'j Eŭrop'o mem komenc'as de'nov'e sku'iĝ'i ankaŭ de intern'e. Kresk'o de fort'a'j naci'ism'o'j kaj iredent'ism'o'j, kresk'o de mal'am'o al fremd'ul'o'j, ne'solv'it'a'j minoritat'a'j problem'o'j, ĉiam pli agres'iv'a al'trud'ad'o de la angl'a lingv'o al ĉiu'j ne'angl'a'lingv'an'o'j est'as komenc'o'j de tre danĝer'a mal'san'o!
Eŭrop'a Uni'o bezon'as mov'ad'o'n, kiu batal'os por eŭrop'a konsci'o por eŭrop'a ident'ec'o kiel primar'a ident'ec'o, ŝtat'a civit'an'a ident'ec'o, ident'ec'o de tiu nov'a eŭrop'a ideologi'o pri civit'an'ec'o kun hom'a vizaĝ'o!
Por est'i eŭrop'an'o neces'as ankaŭ plej grav'a sign'o de tiu ident'ec'o: la eŭrop'a lingv'o. Nun'temp'e la eŭrop'a burokrat'ar'o ankoraŭ ne konsci'as kiom grav'a est'as tiu fakt'o. Ĝi vid'as lingv'o'n nur kiel komunik'il'o'n kaj por tio sufiĉ'as, ke oni per fort'o de ekonomi'o iom post iom al'trud'u la angl'a'n. Ĝi ne konsci'as, ke sam'e grav'a kiel komunik'il'o est'as la rol'o de lingv'o kiel ident'ec'a sign'o! Kaj por tiu cel'o eŭrop'a lingv'o dev'as est'i neŭtral'a rilat'e al ĉiu'j eŭrop'a'j naci'o'j. Ĉiu'j dev'as sent'i ĝi'n kiel i'o'n, kio'n ne trud'as iu ali'a, kiel i'o'n, kio egal'e aparten'as al ĉiu'j eŭrop'an'o'j kaj kio'n ĉiu'j egal'e dev'as lern'i! Tiu neŭtral'a unu'ig'a norm'a eŭrop'a lingv'o pov'us est'i iu ajn ne'eŭrop'a lingv'o! Sed est'as tut'e ne'neces'e serĉ'i ĝi'n ekster Eŭrop'o! Kiel indonezi'an'o'j kre'is art'e'far'it'a'n lingv'o'n baz'it'a'n je ili'a'j tradici'o'j de malajzi'a kaj hindia lingv'o'j kaj histori'o kaj je islam'a religi'o, tiel Eŭrop'o jam hav'as lingv'o'n plan'e far'it'a'n kaj mult'e pli fleks'ebl'a'n ol iu ajn ĝis'nun'a, lingv'o'n kiu ek'est'is sur eŭrop'a'j tradici'o'j de la latin'a, grek'a kaj inter'influ'o'j de ĉiu'j ĉef'a'j tri lingv'o'grup'o'j: la ĝerman'a, la latin'id'a kaj la slav'a. Tio est'as sen'dub'e la cent'jar'a Esperant'o!
Se Eŭrop'o ne konsci'os baldaŭ, ke neces'os kontraŭ la virus'o de pur'ism'o batal'i per rimed'o'j por primar'a eŭrop'a konsci'o pov'as est'i, ke ĝi'a bel'eg'a ide'o ne tra'viv'os si'a'n infan'a'n aĝ'o'n!
Baz'e de trud'it'a ne'neŭtral'a angl'a lingv'o kresk'os nov'a imperi'o, en kiu ĉiu'j ne'angl'a'j de'nask'ul'o'j sent'os mal'kontent'o'n kaj post kelk'a'j jar'dek'o'j tia Eŭrop'o dis'fal'os eksplod'e, kiel okaz'is pri Aŭstr'o-Hungari'o aŭ Sovet'uni'o (Sovet'o'j vol'is evolu'ig'i tut'sovet'a'n ident'ec'o'n kiel primar'a'n, sed trud'is la rus'a'n lingv'o'n al ne'rus'a'j popol'o'j kaj per tio postul'is de ali'a'j akcept'i la rus'a'n primar'ec'o'n. Pro tio la ne'rus'o'j anstataŭ akcept'i la sovet'a'n ident'ec'o'n, eĉ pli intens'e evolu'ig'is la lok'a'n ident'ec'o'n kaj atend'is la moment'o'n kiam la rus'o'j mal'fort'iĝ'os por liber'iĝ'i de ili.)! Kaj tiu eksplod'o signif'os ver'ŝajn'e la tri'a'n mond'milit'o'n kaj ver'ŝajn'a'n detru'o'n de la hom'a civiliz'o!
C Kio'n far'i?
1. organiz'i inter'naci'a'n mov'ad'o'n en eŭrop'a'j land'o'j por konsci'ig'ad'i eŭrop'an'o'j'n pri la neces'o est'i antaŭ ĉio eŭrop'an'o.
Real'ig'i tiu'n cel'o'n per Asoci'o por Eŭrop'a Konsci'o, kiu aktiv'os kadr'e de lok'a'j societ'o'j por eŭrop'a konsci'o per ĉia'spec'a'j form'o'j de kler'ig'ad'o.
Tiu mov'ad'o dev'os mal'fort'ig'i la mal'fid'o'n, kiu'n la naci'o'j hav'as kontraŭ ĉiu, kiu reklam'as i'o'n, pro kio ili dev'us iel domaĝ'i al si'a naci'a, lok'a ident'ec'o. Tio est'as ebl'a nur se oni la nov'a'n eŭrop'a'n ident'ec'o'n ne lig'as al ident'ec'o de unu el la eŭrop'a'j naci'o'j aŭ unu el la eŭrop'a'j religi'o'j, sed al neŭtral'a'j rimed'o'j kaj komun'a'j ating'o'j: neŭtral'a lingv'o, egal'rajt'ec'o de vir'in'o'j kaj vir'o'j, eventual'e nov'a koncept'o de individu'a kred'o*, neŭtral'a filozofi'o pri civit'an'a'j rajt'o'j aparten'i al kiu ajn naci'o, etn'a minoritat'o aŭ politik'a parti'o, solidar'a soci'a demokrati'a ord'o.
2. kontraŭ'batal'i la ŝovinism'o'n kaj la pur'ism'o'n ĝeneral'e per kler'ig'ad'o kaj per eduk'ad'o por akcept'i plur'ism'o'n de Eŭrop'o kiel valor'o'n, est'i fier'a pri ĉiu'j eŭrop'a'j kultur'o'j kaj ating'o'j kaj montr'i, ke ĉiu'j eŭrop'a'j popol'o'j kontribu'as al eŭrop'a kultur'o, tre grav'a por la mond'a kultur'o kaj progres'o.
* Sur la fundament'o de ĝeneral'a nov'eŭrop'a ideologi'o pri divers'ec'o kiel valor'o kaj individu'ec'o de hom'a'j rajt'o'j, evolu'as en Eŭrop'o nov'a kompren'o de la hom'a kred'o. Hom'o est'as est'aĵ'o per si mem kred'ant'a (hom'o religiosus). Sen kred'o li ne pov'as vid'i iu'n viv'senc'o'n. Sed ne neces'as aparten'i al iu konkret'a religi'a instituci'o por kontent'ig'i si'a'n kred'o'bezon'o'n. Ceter'e ankaŭ aparten'ant'o'j al konkret'a'j religi'o'j tre diferenc'e koncept'as la propr'a'n religi'o'n, la di'o'n, la spirit'a'n mond'o'n, la mort'o'n. Sekv'e, la kred'o est'as individu'a fenomen'o, de'pend'a de soci'a ĉirkaŭ'aĵ'o en kiu kresk'is la individu'o, de ĉirkaŭ'a kultur'o kaj de person'a'j spert'o'j. La kred'o de ĉiu daŭr'e dum la tut'a viv'o ŝanĝ'iĝ'as kaj evolu'as kun'e kun la ĝeneral'a spirit'a evolu'o de ĉiu individu'o.
La koncept'o, ke kred'o est'as individu'a fenomen'o, kiu'n eŭrop'an'o pov'as kontent'ig'i en religi'a'j instituci'o'j (kie kun'iĝ'as hom'o'j akcept'ant'a'j cert'a'j'n komun'a'j'n kred'element'o'j'n) sed ankaŭ sen aparten'i al iu eklezi'o, evolu'ig'ant'e la propr'a'n individu'a'n kred'o'n, kiel rezult'o'n de filozofi'a kultur'o, kiu'n li aŭ ŝi akir'as en si'a viv'o, pov'us far'iĝ'i eŭrop'a filozofi'a trajt'o, io pro kio Eŭrop'o fier'us kaj kio'n iom post iom akcept'us ankaŭ ali'a'j.
3. Uz'i la plej potenc'a'n rimed'o'n: la televid'a'j'n ret'o'j'n kaj ĉiu'j'n inform'ret'o'j'n por laŭ'ebl'e rapid'e instru'i almenaŭ la pasiv'a'n sci'o'n de Esperant'o al kiel ebl'e plej grand'a kvant'o da eŭrop'an'o'j.
4. Instru'i la minoritat'o'j'n, kiam ili'a'j membr'o'j edz(in)iĝ'as al ali'naci'an'o, kiel eduk'i la infan'o'j'n du'lingv'e tiel, ke ili ne perd'u unu el si'a'j ge'patr'a'j lok'a'j ident'ec'o'j.
5. Fond'i inter'naci'a'j'n mal'ferm'a'j'n universitat'o'j'n kaj inter'naci'a'j'n gimnazi'o'j'n, kiu'j instru'os fak'o'j'n en neŭtral'a eŭrop'a lingv'o kaj zorg'os pri reciprok'a dis'kon'ig'o de lok'a'j kultur'o'j kaj lingv'o'j de si'a'j student'o'j.
6. Sub'ten'i kaj iniciat'i aktiv'ad'o'j'n, kiu'j kontribu'as al demokrati'o, pli'fort'ig'o de la hom'a'j rajt'o'j, egal'rajt'ec'o de vir'in'o'j, al solv'o'j de ekologi'a'j problem'o'j kaj al konstru'ad'o de pli just'a kaj solidar'a inter'naci'a ekonomi'a ord'o**.
7. Organiz'i ĉiu'spec'a'j'n inter'naci'a'j'n aranĝ'o'j'n, kiu'j serv'as al inter'kon'at'iĝ'ad'o kaj inter'amik'iĝ'ad'o de divers'a'j etn'o'j, religi'o'j, fak'a'j kaj interes-grup'o'j, apart'e de ge'jun'ul'o'j.
8. Batal'i por Eŭrop'o de region'o'j kun aplik'o de la princip'o'j de subsidiareco.
** La mal'amik'ec'o inter riĉ'a demokrati'a part'o de la mond'o kaj mal'riĉ'a, ne'demokrati'e pur'ism'a est'as for'ig'ebl'a nur per long'temp'a ag'ad'o kun la cel'o ŝanĝ'i la nun'a'n mal'just'a'n inter'naci'a'n ekonomi'a'n ord'o'n. Se Eŭrop'o akcept'os tio'n kiel si'a'n cel'o'n, ĝi hav'os pli'a'n grav'eg'a'n rol'o'n en la est'ont'o de la mond'o. Krom'e, Eŭrop'o jam hav'as avan'gard'a'n rol'o'n en la mond'o rilat'e la tendenc'o'n plen'e egal'rajt'ig'i la vir'in'o'j'n kun la vir'o'j, en tio ĝi jam est'as gvid'a model'o.
Al'don'o'j 1 Pri en'am'iĝ'o kaj seks'o (por ne miks'i ili'n kun am'o) La soci'o'j est'as organiz'it'a'j en form'o de famili'o'j, ĉar tio est'as la plej ekonomi'a manier'o cert'ig'i la kresk'o'n de infan'o'j. Tial la soci'o'j dum si'a eduk'ad'o daŭr'e influ'as al unu'op'ul'o'j per psik'a prem'o, ke ili en moment'o de matur'iĝ'o dev'os edz(in)iĝ'i. Jun'a'j hom'o'j konsci'e aŭ ne'konsci'e test'as daŭr'e ali'seks'a'n person'o'n, ĉu tiu pov'us est'i la ideal'a partner'o, kun kiu oni dev'os kun'viv'i la tut'a'n viv'o'n. Ideal'a hom'o ne ekzist'as, apart'a kre'aĵ'o special'e kre'it'a ĝust'e por mi, ne ekzist'as, sed mi pov'as mi'n pri tio konvink'i. Ek'kon'int'e iu'n simpati'a'n ali'seks'a'n person'o'n, mi komenc'as mi'a'n test'o'n. Se mi trov'as, ke tiu person'o kun'hav'as simil'a'j'n ide'o'j'n aŭ ŝat'o'j'n kun mi, mi komenc'os ideal'ig'i li'n aŭ ŝi'n. Kiam mi est'os kresk'ig'int'a li'n/ŝi'n en mi'a imag'o, mi jam invest'is spirit'a'j'n klopod'o'j'n solv'i mi'a'n problem'o'n kaj nun mi ne plu vol'as rimark'i la negativ'a'j'n aspekt'o'j'n de tiu person'o, mi daŭr'e serĉ'as nur la al mi simil'a'j'n, ĝis tiu person'o en mi'a imag'o far'iĝ'as grandioz'a, ideal'a, la plej super'a el ĉiu'j. Mi mem kre'is el simpl'a, normal'a, mez'a hom'o per mi'a mem'sugest'ad'o ideal'a'n hero'o'n, kaj mi nun nepr'e vol'as est'i nur kun li/ŝi, mi vol'as edz(in)iĝ'i, mi vol'as for'don'i mi'n al li/ ŝi. Jes, la emoci'o de en'am'iĝ'o est'as fort'eg'a, sed tamen ne tem'as pri la am'o, ĉar la sent'o'n de en'am'iĝ'o mi mem kre'is. Ĝi ne est'as procez'o okaz'int'a sam'temp'e ĉe ambaŭ person'o'j (en soci'o) kaj ne est'as komun'a (eĉ se nur por du person'o'j). Tial mi pov'as en'am'iĝ'i al iu, sed tiu ali'a tut'e ne en'am'iĝ'as al mi, ĉar li/ŝi ne mem kre'is la ideal'a'n mem'sugest'a'n bild'o'n pri mi. Sekv'e la en'am'iĝ'o est'as individu'a, ne grup'a fenomen'o, kaj el'ir'as el la fizik'a bezon'o hav'i seks'o'n kaj el soci'a dev'ig'o si'n organiz'i en famili'o. Post kiam oni real'ig'as si'a'j'n bezon'o'j'n kaj edz(in)iĝ'as, la en'am'iĝ'o tre'eg'e rapid'e ŝrump'as, mal'aper'as, ĉar la mem'sugest'a tromp'o ne plu est'as neces'a. Oni subit'e ek'vid'as amas'o'n da negativ'a'j kaj mal'plaĉ'a'j trajt'o'j ĉe la partner'o, kiu'j'n antaŭ'e oni ne vol'is vid'i.
Kaj nur nun start'as la procez'o, kiu pov'as post cert'a temp'o konduk'i al ver'a am'o (se la du'op'o tamen ek'posed'as ide'a'n proksim'ec'o'n, kiu kun la temp'o kaj per inter'komunik'ad'o pli'profund'iĝ'as) aŭ al fremd'iĝ'o kaj mal'ŝat'o (eĉ se inter'temp'e oni hav'as infan'o'j'n), se tiu ide'a proksim'ec'o ne ek'est'as kaj ne ekzist'as pret'ec'o pli'proksim'iĝ'i. Pro tio en liber'a'j soci'o'j la nombr'o de divorc'o'j est'as grand'eg'a, proksim'iĝ'as al 50%, ĉar ja la en'am'iĝ'o tut'e ne est'as ver'a voj'o trov'i la am'o'n, sed si'n'tromp'o, kiu oni'n pel'as al la edz'ec'o sen real'a ide'a baz'o.
La seks'o est'as ni'a fizik'a bezon'o, sam'e kiel manĝ'i, trink'i, liber'iĝ'i de super'flu'aĵ'o'j ktp. Vir'o'j pret'as deklar'i al in'o'j absolut'a'n fidel'o'n, am'o'n, total'a'n si'n'don'em'o'n, kiam mank'as al ili seks'o, por ĝi'n ricev'i. Sed kelk'a'j'n minut'o'j'n post la fizik'a kontent'iĝ'o ili forges'as pri ĉio tio. Ali'a'n tag'o'n ili pov'us far'i la sam'o'n al tut'e ali'a vir'in'o. La seks'a'j bezon'o'j de vir'in'o'j est'as iom ali'a'j, sed sam'e fizik'a'j. La plej simpl'a manier'o cert'ig'i al si kontinu'ec'o'n en la seks'o kaj la minimum'a'n societ'o'n por kontent'ig'i si'a'j'n altruism'a'j'n bezon'o'j'n, est'as la famili'o. Tamen baz'it'a je art'e kondiĉ'it'a en'am'iĝ'o kaj do mem'iluzi'o ĝi plej oft'e ne rezult'as per la am'o. Mal'kontent'o rilat'e la am'o'n kaŭz'as mal'pret'ec'o'n (ĉef'e ĉe vir'in'o'j) ankaŭ hav'i komun'a'n seks'o'n kaj la edz'ec'o far'iĝ'as la kontraŭ'o de tio, kio ĝi dev'us est'i. La am'o est'as fenomen'o de ni'a societ'em'o kaj tut'e ne rilat'as al seks'o.
Ni pov'as evolu'ig'i la am'o'n al kiu ajn person'o (vir'o aŭ vir'in'o) aŭ person'o'j en grup'o, sen'konsider'e pri ili'a seks'o, aspekt'o, bel'ec'o. Por tio grav'as nur la ide'a proksim'ec'o evolu'ig'it'a part'e dum la eduk'a procez'o kaj part'e per reciprok'a rilat'ad'o inter la hom'o'j en grup'o'j.
La am'o, se ĝi ekzist'as, pov'as ten'i la famili'o'n ankaŭ se la seks'o ne bon'e funkci'as (nom'e, la seks'a struktur'o de vir'o est'as sufiĉ'e diferenc'a ol tiu de la vir'in'o. Ĉe vir'o rapid'e okaz'as alt'a incit'iĝ'o kaj rapid'e la orgasm'o. La vir'in'o neniam ating'as tia'n amplitud'o'n de la incit'o, kiu'n hav'as la vir'o, sed ĉe ŝi long'e daŭr'as la ekscitoplatoo. Tial vir'in'o, se la seks'a akt'o okaz'as nur unu foj'o'n cert'e ne est'os fizik'e kontent'a. Tia stat'o est'as natur'a, ĉar se est'us invers'e — se vir'in'o'j pli rapid'e orgasm'us ol vir'o'j, neniam okaz'us graved'ig'o. Pro tio pri la seks'o oni dev'as lern'i, por hav'i ĝi'n teknik'e bon'a kaj al'log'a por ambaŭ partner'o'j). Ali'flank'e, se la seks'o bon'e funkci'as, sed la am'o, la ide'a proksim'ec'o ne evolu'as, tiu kun'ec'o (famili'o) ne pov'as long'e daŭr'i. Kaj ankaŭ tio est'as bel'a avert'o por Eŭrop'o, se oni uz'as tio'n kiel analogi'a'n kompar'o'n. Eĉ se la ekonomi'o en ĝi bon'e funkci'as kaj evolu'as (kiel seks'o ĉe la famili'o), sed ne evolu'as la ident'ec'a sent'o (la am'o), ĝi ne hav'os long'daŭr'a'n futur'o'n.
2 Esperant'o diferenc'as de ali'a'j inter'naci'a'j lingv'o'j baz'it'a'j je eŭrop'a lingv'a tradici'o Diferenc'e de ali'a'j prov'o'j kre'i inter'naci'a'j'n lingv'o'j'n baz'e de eŭrop'a lingv'a tradici'o (kiel ekz. Volapük, Id'o, Interlingua, Occidental k.a.) Esperant'o sukces'is ”ek'viv'i” dank al la fakt'o, ke Zamenhof ne kre'is ĝi'n unu'a'cel'e por komunik'ad'i, sed por kre'i per ĝi pli bon'a'n, pli pac'a'n mond'o'n. Per tio li en'konstru'is en la fundament'o'n de tiu lingv'o ide'a'n baz'o'n de soci'o, kiu uz'os ĉi tiu'n lingv'o'n kaj kre'os si'a'n ident'ec'o'n sign'it'a'n per ĝi.
Tial efektiv'e kresk'is kaj evolu'is soci'o kun si'a ide'ar'o, per kiu ĝi eduk'as nov'a'j'n adept'o'j'n kaj generaci'o'j'n, kre'as komplet'a'n kultur'o'n, kaj far'as tio'n en si'a lingv'o (eĉ est'as plur'mil'o da famili'o'j, kiu'j eduk'as si'a'j'n infan'o'j'n de'nask'e en tiu ĉi lingv'o apud la lok'a aŭ eĉ plur'a'j lingv'o'j). Esperant'o, kiel ia'spec'a re'form'it'a latin'a lingv'o, jam hav'as 110 jar'o'j'n da soci'a evolu'o je ĉiu'j nivel'o'j, 110 jar'o'j'n da avantaĝ'o kiel lingv'o kun si'a kultur'o kaj histori'o kompar'e kun eventual'e nov'a'j prov'o'j re'form'i la latin'a'n kaj far'i el ĝi eŭrop'a'n lingv'o'n.
3 Neni'u pov'as lern'i kontent'ig'e fremd'a'n naci'a'n lingv'o'n por est'i egal'rajt'a kun de'nask'ul'o Post ses jar'o'j da rest'ad'o en Sloveni'o, skrib'ant'e eĉ nur kelk'lini'a'n leter'o'n al oficial'a instanc'o mi ne est'as cert'a pri la ĝust'ec'o de la fraz'o'j. Mi dev'as ĉiam telefon'i al sloven'a kon'at'o por pet'i li'a'n kontrol'o'n.
Foj'e, post mi'a ses'jar'a viv'ad'o en Sloveni'o mi prepar'is libr'o'n por la Maribora Popol'universitat'o — divers'a'j refer'aĵ'o'j pri vir'in'o'j. Unu el la refer'aĵ'o'j de german'a aŭtor'o est'is traduk'it'a de mi el la german'a al la sloven'a. Unu'e lingv'e ĝi'n kontrol'is kaj korekt'is mi'a amik'o, sloven'a verk'ist'o kaj traduk'ist'o, post'e tio'n far'is lektor'in'o de la Popol'universitat'o ankoraŭ'foj'e.
Kaj fin'e la direktor'in'o de la Popol'universitat'o konstat'is (sen sci'i, ke mi est'is la traduk'int'o), ke tiu traduk'o hav'as mult'a'j'n ne'klar'aĵ'o'j'n kaj ne est'as en la spirit'o de la sloven'a lingv'o.
Mi re'foj'e konvink'iĝ'is, ke en la intelekt'a labor'o (kiam neces'as skrib'e uz'i ne'ge'patr'a'n lingv'o'n) ekster'land'an'o neniam pov'as est'i egal'rajt'a kun la en'land'an'o — lingv'e li ĉiam est'os handikap'it'a. Ceter'e, tio ja est'as kompren'ebl'a — ĉiu'j'n vort'o'j'n, fak'termin'o'j'n kaj naci'a'j'n esprim'o'j'n, proverb'ec'a'j'n dir'aĵ'o'j'n kiu'j'n oni lern'is dum 10 aŭ 12 jar'o'j en lern'ej'o'j en la temp'o, kiam la cerb'o plej efik'e funkci'as, ne ebl'as re'ating'i komplet'e en iu post'e lern'at'a lingv'o.
Kaj jen — mi kred'as — ĉi tie trov'iĝ'as la ĉef'a kaŭz'o, pro kiu Esperant'o kiel neŭtral'a lingv'o hav'as grav'a'n avantaĝ'o'n kiel kandidat'o por la EU-lingv'o, se oni vol'as en la mult'naci'a ŝtat'o ebl'ig'i intelekt'a'n egal'rajt'ec'o'n al elit'a'j tavol'o'j. En ĝi ĉiu, kiu ĝi'n sufiĉ'e bon'e lern'as, pov'as mem kvalit'e traduk'i el si'a lingv'o al Esperant'o. Krom'e, ĝi est'as liber'a de divers'a'j naci'a'j idiom'o'j, kiu'j'n kutim'e ekster'land'an'o'j plej mal'facil'e lern'as en la naci'a'j fremd'lingv'o'j.
La elit'o'j gvid'as la soci'o'j'n, kaj se iu'j el la elit'an'o'j ne est'os kontent'a'j pro si'a ne'kapabl'o uz'i kontent'ig'e la ĉef'a'n lingv'o'n de si'a nov'a super'ŝtat'o, ili daŭr'e influ'os al si'a'j popol'o'j produkt'ant'e negativ'a'n etos'o'n rilat'e la EU-on kaj iom post iom kaŭz'os ties dis'fal'o'n.
En ĉi tiu verk'o trov'iĝ'as sufiĉ'e mult'a'j re'difin'o'j de ŝajn'e al ni ĉiu'j klar'a'j noci'o'j, pro kio mult'a'j leg'ant'o'j ne pov'os bon'e kompren'i la esenc'o'n. Ja ni ĉiu'j est'as lig'it'a'j al kompren'o'j, kiu'j'n ni ricev'is dum ni'a eduk'o. La hom'o'j kred'as, ke altruism'o est'as nur io bon'a, io kio rilat'as al kuraĝ'o kaj ofer'em'o dum la ego'ism'o est'as nur io mal'bon'a, rilat'a al la hom'a ec'o dezir'i nur util'o'n al si mem. Pri la am'o oni neniam pens'as, ke tiu mister'a ec'o de la bon'o hav'as i'a'n konstant'a'n rilat'o'n al mal'am'o ktp.
Tamen, mi'a'j last'jar'a'j tra'viv'aĵ'o'j dev'ig'is mi'n re'pri'pens'i ĉio'n tio'n kaj konkord'e kun mi'a jam antaŭ'a konvink'o, ke ĉio est'as du'flank'a, ke neni'o est'as nur bon'a aŭ nur mal'bon'a, mi trov'is re'difin'o'j'n, kiu'j help'is al mi konstru'i komplet'a'n kaj konsekvenc'a'n teori'o'n, en kiu la noci'o'j ne est'as kontraŭ'dir'a'j. Mi hav'as en Maribor ankaŭ serb'a'j'n amik'o'j'n, kun kiu'j mi mult'e diskut'is dum la milit'o en Jugoslavio kaj dev'is demand'i mi'n kiel est'as ebl'e, ke milion'o'j da hom'o'j vid'as la ver'o'n kaj la bon'o'n tut'e ali'manier'e ol mi kaj la grup'o, al kiu mi aparten'as. Mi ne pov'is klar'ig'i tio'n simpl'e per: ili ne vid'as la ver'o'n. Ebl'e mi ne vid'as la ver'o'n, ebl'e ni ambaŭ ne vid'as la ver'o'n! La babil'o'j kun la hom'o'j, pri kiu'j mi bon'eg'e sci'is, ke ili ne kulp'as i'o'n ajn ali'a'n, krom ke ili eduk'iĝ'is kiel serb'o'j — kiu'j laŭ la tiam'a ĝeneral'a ”ver'o” dev'us est'i mi'a'j mal'amik'o'j, dev'ig'is mi'n nov'e pri'pens'i la signif'o'j'n de plur'a'j baz'a'j noci'o'j: kio est'as la am'o, la naci'o, la religi'o, la ego'ism'o, la grup'o, la individu'o ... ?
Post pen'a'j konflikt'o'j en mi mem mi kuraĝ'is ek'dub'i pri la ĝust'ec'o de la nun'a'j difin'o'j: ĉu est'i mal'kuraĝ'a est'as mal'bon'e, ĉu am'i nur si'a'n grup'o'n est'as bon'e, ĉu kred'i al si'a'j gvid'ant'o'j est'as pozitiv'e? Iom post iom mi dub'is ĉiam pli. Fin'e post la permes'o al mi mem rajt'i dub'i, mi pov'is ali'manier'e pens'ad'i kaj re'difin'i la noci'o'j'n: Kiel kun'lig'i sub la noci'o ”am'o” tiel divers'a'j'n spec'o'j'n de la am'o kiel tiu al vir'in'o, al ge'patr'o'j, ge'frat'o'j, naci'o, di'o ... ? Kiel klar'ig'i la eŭfori'a'n mal'am'o'n, absolut'e mal'raci'a'n ĉe simpl'a'j ĉiu'tag'a'j hom'o'j, sub la influ'o de milit'a propagand'o, kiu kre'as el ili terur'a'j'n sovaĝ'ul'o'j'n? Kiel klar'ig'i la emoci'a'n rilat'o'n de hom'o'j al lingv'o kaj dialekt'o? Ĉu est'as ebl'e, ke nur kuraĝ'o est'as bon'a — kial ni posed'as en ni la tim'o'n? Ĉu la ego'ism'o est'as nur mal'bon'a afer'o — kiam mi vid'as, ke en la milit'o ego'ist'o ne pret'as mort'ig'i amas'o'j'n, dum sincer'a altruist'o, kred'ant'a, ke li far'as bon'o'n al si'a popol'o, pret'as sen'skrupul'e ĵet'i atom'bomb'o'j'n?
La re'difin'o'j, kiu'j'n mi nur mal'long'e klar'ig'is en la ”Eŭrop'a ideologi'o”, por ke la leg'ant'o pov'u sekv'i kaj kompren'i la du'obl'ec'o'n de ĉio kaj en tiu senc'o ankaŭ la bon'a'j'n kaj mal'bon'a'j'n aspekt'o'j'n de eŭrop'ec'o, est'as nur part'et'o de la pri'pens'o'j, kiu'j konduk'is mi'n al ne'kontraŭ'dir'a teori'o pri la emoci'a'j ec'o'j kiel soci'a part'o kaj raci'a'j ec'o'j kiel individu'a part'o de person'o. Pli detal'e pri tiu'j afer'o'j mi skrib'os en ali'a verk'o.
Ĉi tie mi nur vol'as atent'ig'i la leg'ant'o'j'n, ke ili ne pov'os bon'e kompren'i la libr'o'n, se ili ne pens'os per nov'a'j kategori'o'j tiel, kiel mi difin'is ili'n. Kiam mi difin'as la altruism'o'n kiel i'o'n kio konsist'as el am'o kaj mal'am'o, vi dev'as daŭr'e pens'i pri ĝi tia'manier'e — kaj ne tiel, kiel oni instru'is vi'n.
Literatur'o 1. Charles King (Georgetown University, Washington DC, Us'a): Policing Language: Linguistic Security and the Sources of Ethnic Conflict en la revu'o Security Dialogue, Oslo, n-ro 4/1997, paĝ'o'j 493-496.
2. Maya Gilmby: Gigant'a'j kost'o'j en EU por mil'o'j da traduk'ist'o'j (Raport'o pri vizit'o al EU-sid'ej'o en Bruselo el'don'it'a de la aŭtor'in'o), 1996 3. Europa wächst, Europazentrum Graz ... 1996 4. Charta der Europäischen Identität, Bewegung EuropaUnion Deutschland, Lübeck 1995 5. Zlatko Tiŝljar: Esperant'o viv'os malgraŭ la esperant'ist'o'j, Inter-kultur'o Maribor, 1997 6. T.K.Oommen k.a: Citizenship and National Identity — from Colonialism to Globalism, Sag'e Publications, New Delhi-Thousand-Oaks-London 1997 7. U.J.Moritz: Ĉu ankaŭ demokrati'o diskriminaci'as etn'a'j'n minoritat'o'j'n, en Toler'o Al Minoritat'o'j, Inter'kultur'o, Maribor 1997 8. Vjeran Katunarĉ: Amik'o'j mal'proksim'as, ekzotik'a vid'o de ali'a'j en Kroati'o, en Toler'o Al Minoritat'o'j, Inter'kultur'o, Maribor 1997 9. Mirko Kriĵman: Lingv'o, individu'a kaj kolektiv'a ident'ec'o kaj kultur'o, en Toler'o Al Minoritat'o'j, Inter-kultur'o, Maribor 1997 8. Claude Pir'o'n: Psikologi'a'j re'ag'o'j al Esperant'o en Akt'o'j de Inter'naci'a Scienc'a Simpozi'o ”Esperant'o 100-jar'a” (p.
31-45), Pro Esperant'o Vieno k.a. 1994 9. Jonathan Pool: Optimal Language Regimes for the European Uni'o'n, GRKG-Grundlagenstudien a'us Kybernetik und Geisteswissenschaft, Paderborn, Volum'o 39, Kajer'o 1, mart'o 1998.
Zlatko Tiŝljar nask'iĝ'is en 1945 en Zagrebo, Kroati'o kaj esperant'ist'iĝ'is en 1962 en Student'a Esperant'o-klub'o. Li gvid'is pli ol 100 E-kurs'o'j'n.
Prezid'ant'o de Jugoslavia Esperant'ist'a Jun'ul'ar'a Asoci'o de 1968 ĝis 1977 kaj membr'o de komitat'o de TEJO.
En 1972 iniciat'is kaj fond'is entrepren'o'n Inter'naci'a Kultur'a Serv'o Zagrebo, kiu'n li direktor'is ĝis 1991.
Iks evolu'is al entrepren'o kun 10 profesi'e labor'ant'a'j person'o'j, kun signif'a el'don'a ag'ad'o (ĉiu'jar'e 3-5 libr'o'j), kun ĉiu'jar'a profesi'a festival'o de pup'teatr'o'j (PIF), kun organiz'o de scienc'a'j simpozi'o'j, teatr'a'j festival'o'j, seminari'o'j. Iks evolu'ig'is la Zagreb'an metod'o'n instru'i Esperant'o'n, kies baz'a lern'o'libr'o aper'is ĝis nun en 21 lingv'o'j. Li far'iĝ'is membr'o de la Komitat'o de UEA en 1979 kaj rest'is ĝis nun. Ek'de 1992 li loĝ'as en Maribor Sloveni'o, kie li fond'is entrepren'o'n Inter-kultur'o, kiu inter'ali'e organiz'is Sat-kongres'o'n, Ref-on, Alp-adri'a'n konferenc'o'n, scienc'a'j'n simpozi'o'j'n, tribun'o'j'n kaj festival'o'j'n kaj el'don'is pli ol 20 libr'o'j'n. Li iniciat'is fond'o'n de Asoci'o por Eŭrop'a Konsci'o en 1996.
Li traduk'is kelk'a'j'n roman'o'j'n kaj novel'ar'o'j'n el la kroat'a kaj la sloven'a. Li stud'is ĉe A'is (pedagogi'o'n) kaj ĉe Zagreba Filozofi'a fakultat'o (ĝeneral'a'n lingv'ist'ik'o'n) kaj verk'is plur'a'j'n pri'lingv'a'j'n scienc'a'j'n verk'o'j'n, kiu'j aper'is en ”Esperant'o viv'os malgraŭ la esperant'ist'o'j” (Ik 1997) kaj ”Du'obl'a spiral'o” (1991).
Li est'as verk'int'o de pedagogi'a'j instrukci'ar'o'j kaj vort'ar'o'j.